Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
PraktyczneizarządczeproblemyopodatkowanianieruchomościwPolsce
Stałośćprzychodówwymusiłapowstanieinstytucjipublicznejsprawującej
kontrolęnadpodatkami.Dochodyuzyskiwanezkwartywlatach1576-1586
wynosiły98tys.złotych,awlatach1587-1692-155tys.złotych.Jednakwpro-
wadzeniedodatkowychzobowiązańpodatkowychniepozwoliłopaństwuzapo-
mniećoproblemachbudżetowych.PrzyłączenieterytoriumUkrainydoPolski
znaczniewydłużyłolinięgranicPolskiibezpośrednioliczbężołnierzypotrzebną
doichobrony.Niestetywmiaręupływuczasuprzychodydobudżetumalały.
Powodembyłomiędzyinnymizwiększeniesięliczbyprzypadkówkorupcjioraz
zaniedbańzestronyurzędników.
PodojściudowładzyStefanBatoryniewykorzystałuprawnieńztytułuwładzy
wykonawczej,abyogarnąćrodzącysięchaosgospodarczy.Jegodoradcamibyły
osoby,któreniebyłyzwolennikamireformfinansowo-podatkowych,ajedynie
pomogłymuzdobyćkoronę.Magnatomzajmującymwysokiepozycjepolityczne
zależało,żebyjaknajwięcejpodatkówbyłopłaconychprzezinnewarstwyspo-
łeczne,aniżelipodwyższonamiałabyzostaćkwarta.Dlategostaralisię,abyBatory
zostałodsuniętyodsprawfinansowychpaństwa.Wrezultaciedochodynależące
dopaństwazostałypodzielonenadwiekategorie.Dopierwszejzaliczałysiętzw.
majątkistołoweprzeznaczonedlakróla.Składałysięz15%ogółudochoduzkró-
lestwaorazregalia,dochodyuzyskiwanezkopalń,opłatcelnychorazmennic.Do
drugiejnależałydochodyztytułudzierżaw.
ZaczasówZygmuntaIIIWazymonarchazostałpozbawionytrzechczęści
kwarty,doktórychbyłwcześniejupoważniony.Majątkipaństwowebyłynadzo-
rowaneprzezskarbnikówdworskichczyliznajdowałysiępozakontroląSejmu.
Zdrugiejstronyszlachtachciała,abywłasnośćnależącadoKrólestwabyłabar-
dziejpołączonazeskarbempaństwa.StałosiętoniebawemkiedyWładysławIV
wpactaconventaw1633rokupodjąłsiępłaceniakolejnejkwarty.Niestetywartość
nowejkwartybyłaznacznieniższa,ponieważustalonojąnatymsamympozio-
miecopółwiekuwcześniej.DokońcaXVIIwiekustarainowakwartastanowiły
40%wpływówdobudżetupaństwa,a60%byłouiszczaneprzezdzierżawców.
Ciekawymprzykładempodatkubezpośredniego(majątkowego)byłnchleb
zimowy”tzw.hiberna.Wlatach1649-1652wypłacanybyłwnaturze,częstopóź-
niejzamienianynapieniądz,jakodofinansowaniedożołdu.Płaconybyłprzez
majątkikościelneorazkrólewszczyzny.Podstawądojegonaliczaniabyłareał
ziemi.Podczasustalaniapodatnyopodatkowaniabardzoczęstodochodziłodo
nadużyćzestronywojskowejadministracjipodatkowej,którazawyżałajego
wysokośćorazegzekwowałajegopłaceniebezjakiejkolwiekkontroli.Doprowa-
dziłotosprzeciwuzestronySejmuipowołaniaspecjalnejkomisji,którejzada-
niembyłakontrolaprocesuustalaniapodatnyopodatkowaniaiwysokościpłaco-
negopodatku.Niewątpliweznaczeniehibernywynikałozfaktu,iżnienależałdo
podatkówzasilającychbudżet(skarb)państwa.Wkrótkimczasiepowstałosobny
budżet(skarbiec)wojskowyzarządzanyprzezhetmanów.
