Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.HistoriapodatkówwPolsce,zuwzględnieniempodatkówmajątkowych
19
Wszystkieprezentowanepodatkibezpośrednie(ocharakterzemajątko-
wym)byłyobliczanenapodstawieareałuziemi,posiadanegodomu,bydła,oraz
jakwprzypadkupogłównegobezpośrednioodosobypodatnika.Polskisystem
podatkowybyłwięcwmiaręprymitywny.Niewymagałrozbudowanejadmini-
stracjipodatkowejjednakbezniejżadenefektywnysystempodatkowyniemoże
istnieć21.Zdecydowanaprzewaga-wstrukturzedochodówbudżetowych-
podatkówbezpośrednichnadpośrednimiwPolscewystępowałatakżewdrugiej
połowieXVIIw.Niemożnajednakzapominaćoznaczeniutychdrugich22.
Możnastwierdzić,iżpolskisystempodatkowymonarchiistanowejIRzecz-
pospolitejszlacheckiej(1320-1764)nieobciążałwszystkichstanówjednakowym
stopniu.Regulacjepodatkowecechowałysiędużąpłynnością,uchwalanepodatki
niemiałycharakterustałego,byłyzmienianelubznoszonenakolejnychsejmach
inierealizowałyfunkcjifiskalnejwdostatecznymzakresie.Doświadczeniapol-
skieztegookresubyłyzupełnieodmienneodrozwiązańfrancuskich,gdziekró-
lowieuzyskiwaliwładzęabsolutnawpaństwiewłaśniezapomocąsystemudanin
publicznych,wtympodatków.
OstatnielataniepodległościIRzeczpospolitejtookrespróbyreformfinansów
publicznych,czegoefektembyłyzmianywzakresieopodatkowanipośredniego
ibezpośredniego.Dawnypodatekłanowyzostałw1775rokuzastąpionynowym
podatkiempodymnymzewszystkichdóbr,łączniezeszlacheckimi.Podatnikiem
tegopodatkuuczynionowłaścicieladomu,aprzedmiotemopodatkowaniabył
domposiadającykomin.Stawkipodatkowezostałyzróżnicowaneizależałyod
rodzajuipołożeniabudynku:wmiastachstawkiwynosiłydo16złodkomina,
anawsiachod5do7zł.Dochodyznowegopodatkupodymnegogenerowały
dochodyzsamychziemKoronywwysokości5mlnzłrocznie.
Wwynikurozbiorów(1772,1793,1795)ziemiepolskiezostałyobjętesyste-
mamipodatkowymipaństwrozbiorowych.Własnesystemypodatkowe,nawią-
zującedoistniejącegowdawnejRzeczypospolitej,istniaływKsięstwieWarszaw-
skim(m.in.ofiarawieczysta,podymne,czopowe),WolnymMieścieKrakowie
(m.in.podymne,subsidiumcharitativum,czopowe)ipoczątkowo(zwłaszczado
1831roku)wKrólestwiePolskim,gdzieutrzymanosystempodatkowyKsięstwa
WarszawskiegoigdzieodrębnepodatkiobciążałyŻydów.Poupadkupowsta-
nialistopadowegowsystemiepodatkowymKrólestwawprowadzanostopniowo
modyfikacje,poupadkupowstaniastyczniowegodokonano(do1869roku)
pełnegoujednoliceniazsystememrosyjskim.Wzaborzepruskimnaniektó-
rychobszarachutrzymałsiępoczątkowosystempodatkówstaropolskich,na
21
Op.cit.:J.Bardach,HistoriapaństwaiprawaPolskidopołowyXVwieku,PWN,Warszawa1957,
s.426-474,Z.Kaczmarczyk,B.Lęsnodorski,HistoriapaństwaiprawapolskiegoodpołowyXV
wiekudoroku1795,PWN,Warszawa1957,s.147-149,306-310.
22
Zob.R.Bonney,TeRiseoffscalstateinEurope,OxfordUniversityPress,Oxford,1999,
s.443-477.
