Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
48
CzęśćI.Zagadnieniawstępne
Sformułowaniezasadynullumcrimensinelegejakopowszechnieobowiązującejłączysię
zustawąkarnąaustriackąz1787r.(tzw.Józefiną),wktórejporazpierwszyzostałaonaujęta
wtreściustawy1.WRzeczypospolitejzostałaskodyfikowanawcześniej,wkodeksiekarnym
wojskowymz1775r.orazujętawprojektachprawapowszechnego,któreniestałysiępra-
wemobowiązującym,z1778i1792r.,jakrównieżwustawieosądachsejmowychz1791r.2.
Polskamyślkarnistycznawyprzedziła,jakwidać,karnistówaustriackich.Następniezasada
tasformułowanazostaławart.8DeklaracjiPrawCzłowiekaiObywatelaz1789r.,który
ująłjąwprostychfrazachobrzmieniu:nWszystko,coniejestzabronioneprzezustawę,nie
możebyćzakazane”oraznUstawamożeustanawiaćtylkotakiekary,któresąoczywiście
iściśleniezbędne,niktniemożebyćkaranyinaczejjaktylkonapodstawieustawyuchwa-
lonejiogłoszonejprzedpopełnieniemprzestępstwailegalniestosowanej”.Wtakimujęciu
jużwówczaspojawiasięzalążekkrólującejobecniejakowyznaczającagraniceingerencji
wsferęprawiwolnościjednostki,zasadyproporcjonalnościsensulargo(noczywiścieiściśle
niezbędne”).Jesttowoczywistysposóbzwiązanezwykształceniemsystemuochronypraw
człowieka,którybyłnastępnierozwijany.Pierwotnarelacjamiędzypaństwemijednostką
nieuległazmianie.Powstanietegosystemuiodniesieniegodoprawapenalnego,jakonaj-
bardziejdotkliwegodlajednostkiidającegopodstawędopozbawieniajejprawiwolności,
zżyciemwłącznie,pozwoliłozerwaćzdowolnościąwzakresieokreślaniazakresutego,co
jestkaralne,skoromusiałotozostaćrozstrzygniętewustawie.Utrzymaniatejzdobyczy
Oświecenia(zaktórąorędowalim.in.Monteskiusz,WolteriCesareBeccaria,choćzajej
prekursorauznajesięCycerona),nieprzekreślinawetokrestotalitaryzmów,którezacho-
wującpozoryposzanowaniatejzasady,podbudowanejpozytywistycznympodejściemdo
prawa,zawrązatemwtreścisamejustawyfurtkidlaczynieniabezprawia,poprzezroz-
ciągnięciepojęciaprzestępstwanato,cowymagaukaraniawedługnzdrowegopoczucia
narodowego”czynrewolucyjnegosumienia”sędziegostosującegoprawo.
ZasadanullumcrimensinelegezostaławyrażonazarównowKonstytucji,jak
iwKodeksiekarnym.Ujętawart.42ust.1Konstytucji,obrzmieniunOd-
powiedzialnościkarnejpodlegatentylko,ktodopuściłsięczynuzabronionegopod
groźbąkaryprzezustawęobowiązującąwczasiejegopopełnienia”
,skierowanajest
doustawodawcy,wkażdymzaspektów,októrychbędziemowa,uwzględnialnych
naetapieustanawianianormprawnokarnych.Ujętaniemalwtymsamymbrzmieniu
wart.1§1k.k.,skierowanajestdokażdegopodmiotuurzeczywistniającegoprzepisy
1
Szerokonatemathistoriikształtowaniatejzasadyijejrecepcjiwaktachprawaorazjejwykładni
R.Dębski,Pozaustawoweznamionaprzestępstwa.Oustawowymcharakterzenormprawakarnegoiznamio-
nachtypuczynuzabronionegonieokreślonychwustawie,Łódź1995,s.13-19;R.Dębski,Zasadanullum
crimensinelegeipostulatwyłącznościustawy,AULFI1992/50,s.99-123;R.Dębski,Zasadalexretro
nonagitwprawiekarnymmaterialnym[w:]Regułyintertemporalnewprawiekarnym,red.J.Majewski,
Warszawa2019,s.9-48;R.Dębski,Jeszczeogwarancyjnejfunkcjinakazuustawowejokreślonościczynu
karalnego[w:]Międzynaukąapraktykąprawakarnego.KsięgaJubileuszowaProfesoraLechaGardockiego,
red.Z.Jędrzejewski,M.Królikowski,Z.Wiernikowski,S.Żółtek,Warszawa2014,s.19-37.
2S.Płaza,HistoriaprawawPolscenatleporównawczym,cz.1,Kraków2002,s.17.
