Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1
Ewolucja
44–31rokp.n.e.
WpołowieIwiekup.n.e.każdyrzymskiwódzwyznaczałżołnierzydoosobistejstrażynietylkodlazapewnieniaochrony,lecztakżepoto,żebyzademonstrowaćswójprestiż.PozamachunaCezaraw44rokup.n.e.
dogronatychprzywódcówdołączylirównieżOktawianiAntoniusz.Powoływanymadhocoddziałompretorianówbrakowałoformalnychoznaczeń,organizacjiizasadsłużby,cobyłotypowedlatychniespokojnych
czasów.Żołnierzecinieodznaczalisiębezwzględnąlojalnością,alemogliuratowaćwodzowiżyciewkluczowychmomentach.GdyOktawianzwyciężyłpodAkcjum,zyskałkontrolęnietylkonadogromnąarmią,lecz
takżenadwielomakohortamipretorianów,którewywodziłysięnietylkospośródwłasnychlegionistów,alerównieżżołnierzyAntoniusza.
Augusttwierdził,że„uczyniłpaństwowolnym”i„przywróciłwieletradycjiprzodków”,aledlawiększości,jeśliniedlawszystkich,byłojasne,żesłowatenie
sąniczymwięcej,jaktylkoczęściąprzemyślnejmanipulacji.JakoOktawiandoszedłdowładzyniewątpliwiewrezultacieużyciasiływojskowej,coprzyznałsam,jużjako
August,kiedystwierdził,żewtymceluzgromadziłarmięzwłasnejinicjatywyinaswójkoszt1.Postępowałprzytymzgodnieztradycją,którarozwijałasięwświecie
rzymskimodwieludziesięcioleci:armieRzymustawałysięlojalnecorazbardziejwobecswoichwodzówniżwobecpaństwa.W83rokup.n.e.GnejuszPompejusz
(zwanyWielkim),wówczasbliskodwudziestotrzyletni,zebrałoddziały,żebymócudzielićwsparciabyłemukonsulowiLucjuszowiKorneliuszowiSullizwanemuteż
„Szczęśliwym”(Felix)wjegowalceoRzym.PompejuszstanąłnaforumwmieścieAuximum(obecnieOsimoweWłoszech),zwerbowałżołnierzy,mianowałwśródnich
oficerów,atakżewyposażyłswojewojsko2.Takiestosunkimiędzydowódcąażołnierzamiwywarłydecydującywpływnarozwójgwardiipretoriańskiejijejrelacje
zcesarzami.
MożliwościzdobyciawładzyotworzyłysięprzedOktawianem,gdyw44rokup.n.e.zostałzamordowanyJuliuszCezar,bratjegobabki.Cezarusynowił
gowtestamencieiwyznaczyłnaswojegospadkobiercę,dziękiczemuOktawianodziedziczyłteżjegosłynneimię.Odtegomomentuażdo31rokup.n.e.skupiłoncałą
swojąenergięnatym,aby–wykorzystującmilitarnąsiłę–najpierwpokonaćzabójcówCezara,MarkaJuniuszaBrutusaiGajuszaKasjuszaLonginusa,anastępnie
wyeliminowaćswoichwcześniejszychsprzymierzeńców,wśródktórychnajznaczniejszymbyłMarekAntoniusz.PonieważBrutusiKasjuszmieliwłasnąarmię,podobnie
jak–niecopóźniej–Antoniusz,Oktawian,chcącurzeczywistnićswojeambicje,musiałrównieżzebraćwokółsiebieżołnierzy.Antoniuszskupiłuwagęnawschodzie,
anastępnienawiązałbigamicznyzwiązekzKleopatrą,dziękiczemułatwogobyłoprzedstawićjakowrogaRzymuiantyspołecznegodekadenta,zwłaszczażeoficjalnie
jegożonąbyłaOktawia,siostraOktawiana,któryzacząłwtedyprezentowaćsięjakojedynyobrońcaRzymu,tamtejszychobyczajówimoralności.Popokonaniu
AntoniuszapodAkcjumw31rokup.n.e.Oktawianskoncentrowałsięnatworzeniupodstawreżimuformalniezgodnegozustrojowymizasadamirepubliki,wktórym
niemalniebyłoodniesieńdomilitarnejsiły.Podwielomawzględamiwłaśniewtymmomenciebyłnajbardziejwystawionynaciosy,mimożejegogłówniwrogowiejuż
nieżyli.Oktawianbyłświadom,żepowinienzapewnićsobiebezpieczeństwo,dlategowtymczasieosobiściedowodziłoddziałamipretorianów,aniedługo
pozwycięstwiepodAkcjumutworzyłznichstałąformację.
Wutworzeniugwardiipretoriańskiejniebyłonicszczególnienowatorskiego.Oddziałyprzydzielanerzymskimwodzomjakoichosobistaeskortafunkcjonowałyjuż
oddłuższegoczasu.Termincohorspraetoria(kohortapretoriańska)pojawiasięporazpierwszywopisiesiłScypionaAfrykańskiegowkońcówceIIIwiekup.n.e.,ale
określeniategoużyłSekstusPompejuszFestuspodkoniecIIwiekuwopracowanymprzezsiebiestreszczeniuleksykonuWeriuszaFlakkusa,któryzkoleiżyłipisał
zarządówAugusta.Pojęcietozostałozdefiniowanejako„żołnierzewybranispośródnajdzielniejszych”.Zwalnianoichzobowiązkówprzydzielanychzwykłym
legionistom,jednocześnieprzyznającpółtorakrotniewyższyżołd,aledobitwyszlinarównizinnymi3.Festusużywapojęciacohorspraetoria,choćniewiemynapewno,
czybyłtoterminstosowanywczasachScypionaAfrykańskiego.Wiadomojednak,żetacyżołnierzebylinagradzanizasłużbęspecjalnymiprzywilejami,odnichzaś
oczekiwano,żewzamianbędąchroniliswojegowodza.TworzącywIIstuleciup.n.e.Polibiuszopisujejedenzpierwszychoddziałówpretorianówpodczaskampanii.
Poobustronachpraetorium(namiotukonsuladowodzącegoarmią)stałynamiotytrybunów,zanimizaśbyłykwateryjeźdźcówwybranychspośródextraordinarii
–najlepszychoddziałówkonnicyipiechoty.Extraordinariisamiwsobiebylijużśmietankąoddziałówpomocniczych,kolejnyetapselekcjioznaczałwięc,żedoeskorty
konsulatrafialinajlepsiznajlepszych.Oboktychspecjalniedobranychjeźdźcówstacjonowalievocati–weterani,którzyodsłużyliobowiązkowyokres,poczym
zaciągnęlisięponownie,kierowaniosobistąlojalnościąwobecdanegowodza.Wszyscyonitowarzyszylimupodczasmarszu,wbitwieiprzykażdejinnejokazji,
pozostając„zawszedodyspozycji”konsulaijegozastępcy–kwestora4.
Niemniejjednakkwestiaistnieniatakichjednostekwtamtymczasiewydajesiębyćniejasna.Wódzmógłbyćochranianyprzezswoichzwolenników,którzydziałali
jakoochotniczastrażprzyboczna,czegoprzykłademsąiberyjscyżołnierzebroniącyrzymskiegodowódcyKwintusaSertoriuszapodczaswalkwHiszpaniipodkonieclat
osiemdziesiątychIwiekup.n.e.,którzyzszacunkunadalimuprzydomek„Hannibal”.Sertoriusz,decydując,żebychroniligomiejscowiżołnierze,wywołałoburzenie
wśródswoichrzymskichoddziałów,cowskazujewyraźnie,żewówczesnychobyczajachpanującychwrzymskiejarmiiistniałyzasadyregulującetekwestie.Tworzenie
ipowiększanieoddziałówgwardyjskichwiązałosięzoczekiwaniamirzymskichżołnierzy,żetoonibędąpowoływanidotakichoddziałów–iotrzymająztegotytułu
stosownewynagrodzenie5.Nierozsądniebyłozawieśćteoczekiwania.
Pierwszyopispretorianówwakcjiodnosisiędo62rokup.n.e.,kiedyMarekPetrejuszpoprowadziłsiływiernesenatowidobitwyprzeciwkozbuntowanemu
LucjuszowiSergiuszowiKatyliniepodPistoriąwToskanii.Katylinapoczątkoworadziłsobienapoluwalkidużolepiej,niżspodziewałsiętegoPetrejusz.Wpewnym
momencierozkazałonswojejkohorciepretoriańskiejpodążaćzasobąiuderzyłbezpośrednionacentrumsiłKatyliny.Toposunięciezdecydowałoolosachcałejbitwy
–siłybuntownikarozgromiono,ajegosamegozabito.Tojasne,żewtamtychczasachwykorzystaniepretorianówniebyłoelementempierwotnegoplanubitwy.Użycie
przezSalustiuszanazwyformacjijestważne,bopotwierdza,żeoddziałypretorianówistniaływówczasjużoddawna,jednakwewcześniejszychźródłachsąoni
wzmiankowanizaledwiekilkarazy,trudnowięczakładać,żebylirutynowopowoływanidosłużbyiwysyłanidowalki6.
Nazwącohorspraetoriaopisywanowówczasjeszczeimprowizowaneoddziały,wydzielonezregularnychwojskjakostrażprzybocznawodza,takiechociażbyjak
konnicapowstałazczęścidziesiątegolegionuiodkomenderowanadoochronyJuliuszaCezaraw58rokup.n.e.Cezarwyraziłwtensposóbzaufaniedotegolegionu,
ażołnierzepotraktowalitojakozaszczytiprzywilej.Abytegodokonać,zabrałczęśćkonioddziałowijazdygalijskiejiprzekazałjelegionistom,którzyjechalinanich
jakojegoeskorta.Jestjednakoczywiste,żebyłotoprowizorycznerozwiązanie.Niemaprzesłaneksugerujących,żekażdyzważniejszychrzymskichwodzów
wkońcowymokresierepublikiorganizowałtymczasowelubstałejednostkipretoriańskie,nawetjeśliwiedział,żemająjeinnidowódcy.MimotoCezarpodczaswojen
galijskichpowołałdowłasnejochronyoddziałzłożonyzczterystugermańskichjeźdźców,którychzwykletrzymałprzysobie.W44rokup.n.e.zrezygnowałjednak
zochrony,tymrazemskładającejsięzHiszpanów.Okazałwówczasaroganckąpewnośćsiebie,zaktórąniecopóźniejzapłaciłżyciem.Żadenztychoddziałówniejest
opisanyjakoregularnagwardiapretoriańska,niemarównieżchoćbysugestii,żeCezarkiedykolwiekstworzyłtakąformacjęnastałe,nadającjejjakiekolwiekramy
formalne7.
PodczaswojnydomowejprzeciwkoPompejuszowiw49rokup.n.e.Cezarzapisał,żeMarekPetrejusz(walczącywtedypostroniePompejusza)byłwspieranyprzez
„pretoriańskąkohortęcetratów”(caetrati),lekkozbrojnejhiszpańskiejpiechoty8.Tocennawzmianka,ponieważCezaropisywałwydarzeniasobiewspółczesne.
Najwyraźniejtermin„pretoriański”byłmuznanyiposługiwałsięnimtak,jakbyoczekiwał,żejegoczytelnicyrównieżbędąwiedzieli,ocochodzi.
Aprzecieżnazwa„pretorianie”mogłamiećwówczasróżneznaczenia.Używanojejnaokreślenieżołnierzysłużącychwnajbliższymotoczeniunamiestnikaprowincji
albodoborowychoddziałachspecjalistycznych.CyceronwliściedoswojegobrataKwintusaz52rokup.n.e.użyłterminu„pretoriańskakohorta”,byzajegopomocą,
wdrodzeanalogii,opisaćosobistypersonelgubernatora.Porównanietoniemiałobysensu,gdybyprzywołaneokreślenieniebyłopowszechniestosowane.Wstyczniu
