Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
sposób,iżmusiałonwręczaćrządowenominacjenapodstawieporozumieniazSejmem.Przekształconocharakterjegourzęduwtypowo
wykonawczy,sytuującjako„najwyższegowykonawcęuchwałSejmuwsprawachcywilnychiwojskowych”[20].Jednocześniewprowadzono
wymógkontrasygnowaniawszystkichaktównaczelnikaprzezodpowiedniegoministra.Sejmokreślonojako„władzęsuwerenną
iustawodawczą”[21],couzasadniałoprzekazanieprerogatywyogłaszaniaprzyjętychprawzwładzynaczelnikawkompetencjęMarszałka
Sejmu,dzielonązczłonkamirządu.Piłsudskiegointeresowaływówczasgłównieuprawnieniawojskowe,toteżjegoakceptacja
dlawyznaczonejmunowejrolibyłamożliwadziękidodatkowemuprotokołowi,któryKonwentSeniorówsporządziłnażyczenienaczelnika
–zastrzeżonownim,żedecyzjePiłsudskiegowsprawachwojskowychniebędąpodlegaćkontrolisejmowej[22].Wtensposóbtymczasowa
organizacjawładzywPolscezostałaprzekształconawparlamentarnysystemrządów[23]zeznacznieograniczonymikompetencjami
NaczelnikaPaństwa.
Formalno–prawnerelacjemiędzySejmemUstawodawczymaNaczelnikiemPaństwawtymprowizoriumkonstytucyjnymodzwierciedlały
wdużymstopniuwytworzonyówcześnieukładpolityczny[24].Wrzeczywistości,dziękijednoczesnemupiastowaniufunkcjiWodza
Naczelnegoorazosobistymwpływom,pozycjapolitycznaPiłsudskiegobyłasilniejsza,niżmogłotowynikaćzsystemurządów,dzięki
czemumógłpozwolićsobiem.in.napolitycznestarciezSejmempodczaskryzysugabinetowegow1922roku[25].Angażowałsięzarówno
wpolitykęwewnętrzną,jakiwsprawyzwiązanezdyplomacją.PowkroczeniupolskichwojskdoWilnawkwietniu1919roku,Piłsudski
wydał–wbrewwoliSejmu–odezwędomieszkańcówbyłegoWielkiegoKsięstwaLitewskiego,zapewniającimprawodosamostanowienia.
Dokumentpodpisałtylkoswoimnazwiskiem,bezokreślenia,czywydałgojakoNaczelnikPaństwa,czyNaczelnyWódz[26].Doniego
należałatakżedecyzjaowywołaniurzekomegobuntuwojskowegoizajęciuLitwyŚrodkowej,powziętanapodstawieplanuautorstwa
gen.LucjanaŻeligowskiego[27].Wlutym1921roku,dziękijegonaciskomizabiegompolitycznym,doszłodozawarciazFrancjąukładu
politycznegowrazzsojuszemwojskowym[28].Oboklegionowejlegendyipredyspozycjipolitycznych,dodatkowymatutemwzmocniającym
pozycjęPiłsudskiegobyłakonstrukcjaMałejKonstytucji–dymisjanaczelnikapowodowałautratęmocytegoaktu.Piłsudskiwykorzystywał
tenzapiswprzetargachpolitycznych[29].Udałomusięm.in.przeforsowaćdyskrecjonalnąinterpretacjęprocedurydotyczącejpowołania
RadyMinistrów,dziękiczemustałsięgłównymarchitektemtworzonychwówczasrządów[30].
ProwizoriumustrojowefunkcjonowałowPolsceponadczterylata–dopiero12grudnia1922rokuzaczętowdrażaćsystemrządów
nakreślonywKonstytucjiRzeczypospolitejPolskiejz17marca1921roku.ProjektkonstytucjipowstałwtokupracSejmuUstawodawczego,
wkontekściesporówokształtpaństwa,którenarodziłysięzbogactwapropozycjiustrojowych.Spośróddziewięciuprojektów
konstytucji[31],którezłożonowSejmie,wartowyróżnićzasadniczotrzykoncepcjeprezydentury:
pierwsza,opartaodwuizbowysystemparlamentarny,zakładaławybórprezydentawgłosowaniupośrednimprzezSejmiSenat;
takobranyprezydentswojekompetencjerealizujezaprzyzwoleniemrządulubkonkretnychministrów,ajegopolitycznaaktywność
ograniczonajestdodesygnowaniapremieraorazmożliwościrozwiązaniaparlamentuzazgodąSenatu[32];
druga,opartanasystemieprezydenckim,projektującaprezydenckiewyborybezpośrednie,przyznającagłowiepaństwaszerokizakres
dyskrecjonalnychkompetencji,choćbezprawadorozwiązywaniaparlamentu[33];
trzecia,lokującaprezydentawsystemieparlamentarnymzjednoizbowąlegislatywą,zakładającajegowybórpośrednioprzezoddzielnie
dotegowyłonioneZgromadzenieNarodowe[34],wiążącaprezydentakontrasygnatąaktówprzezministrów,zczegowyłączono
inicjatywęustawodawczą;prezydentmożerozwiązaćparlamentnawniosekrządupopartyprzezczęśćposłówlubnażądaniegrupy
obywateli[35].
KomisjaKonstytucyjnaSejmuUstawodawczegojakopodstawowyprzyjęłaprojektosadzonynapierwszejkoncepcji,któryczerpałwzorce
zówczesnegofrancuskiegoprawakonstytucyjnego.Oznaczałotoostatecznywybórnazwy„prezydent”dlastanowiskagłowypaństwaoraz
przyjęciepośredniegosposobujegoobsadzania–wgłosowaniupołączonychizbSejmuiSenatu.
WKonstytucjimarcowejprzyjętozasadętrójpodziałuwładz,alenieoznaczałotorównowagikompetencyjnejmiędzynimi.Jakpisał
znawcatematuMarianKallas,cechącharakterystycznąustawyzasadniczejz1921rokubyławynikającaztreścijejpostanowieńdominacja
Sejmunadorganamiwładzywykonawczej[36],cowszczególnysposóbdotykałoPrezydentaRzeczypospolitej.Braksamodzielności
decyzyjnejgłowypaństwabyłefektemzastosowaniawwieluprzypadkachkontrasygnatyodpowiedniegoministra,którytymsamymbrał
nasiebiepolitycznewładztwo,aleiodpowiedzialnośćzadanyakt.Natomiastodpowiedzialnośćprezydentaograniczonododeliktów
konstytucyjnych,zdradystanuiprzestępstwkarnych,zaktóremógłzostaćpostawionyprzedTrybunałemStanu[37].HistorykPaweł
Wieczorkiewiczoceniał,żekonstytucjapozbawiałagłowępaństwawszystkichrealnychuprawnieńpozareprezentacyjnymi,co„wynikało
zobawniektórych,żetenurządmożeobjąćmarszałekPiłsudski”[38].ZkoleiZygmuntKaczmarekowych„niektórych”wskazałwprost–to
ugrupowaniaprawicowe,któreprzewidywaływybórnatostanowiskoPiłsudskiego[39].
Długośćprezydenckiejkadencjiustalononasiedemlat.Kompetencjegłowypaństwawprawodawstwiesprowadzałysięjedynie
dopodpisywaniaprzyjętychprzezparlamentustawiwydawaniadonichrozporządzeńwykonawczych.Obowiązkiemprezydentabyłotakże
zwoływanieizbnasesjezwyczajneinadzwyczajne.Oprócztego,sammógłzwołaćsesjęnadzwyczajnąSejmu„wkażdymczasie”i„wedle
własnegouznania”[40].
Prezydentposiadałjednoistotneisamodzielneuprawnieniekreacyjne–namocyart.45konstytucjidesygnowałPrezesaRady
Ministrów[41].Dalszeprocedurydotyczącetworzeniaiodwoływaniarządulubpojedynczegoministraprzewidywałyudziałprezydenta,
alejużznacznieograniczonyiniesamodzielny.Właściwiejedynym,minimalniezarysowanymudogodnieniemkompetencyjnymprezydenta
byłamożliwośćzłożeniaprzezniegownioskuoprzedterminowerozwiązanieparlamentu,dlaktóregopotrzebnabyłazgodawiększości
⅗Senatu,coodróżniałoinicjatywęprezydenckąodanalogicznejkompetencjiSejmu,któregouchwaławymagałapoparciaprzez⅔izby
poselskiej[42].Dokompetencjiprezydentanależałotakżereprezentowaniepaństwanazewnątrz,przyjmowanieprzedstawicieliobcych
państwiwysyłanieprzedstawicieliPolskidoinnychpaństw[43].
WyborypierwszegoPrezydentaRzeczypospolitejodbyłysię9grudnia1922roku,niedługopoukonstytuowaniusięSejmuiSenatu
Ikadencji.WielopartyjnakoalicjaproponowałanatostanowiskoJózefaPiłsudskiego,któryjednakżeodmówiłkandydowania.Swojądecyzję
szerokouzasadniłwwygłoszonymwSejmiereferacie.Jakogłówneprzeszkodywskazałsprawowaniewładzyprezydenckiejjedynieprzez
ministrów;dominacjęuprawnieńreprezentacyjnychprezydentanadlegislacyjnymiikreacyjnymi,atakżebrakkompetencjiwstosunku
dowojska[44].
DecyzjaPiłsudskiegowytworzyłanowąsytuację,wktórejdorywalizacjistanęłopięciukandydatów:hrabiaMaurycyZamoyski
–kandydatnarodowców;StanisławWojciechowski,wystawionyprzezPolskieStronnictwoLudowe„Piast”;IgnacyDaszyńskizPolskiej
PartiiSocjalistycznej;JanBaudouindeCourtenay–kandydatmniejszościnarodowych;GabrielNarutowicz,zgłoszonyprzezPolskie
