Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
StronnictwoLudowe„Wyzwolenie”[45].Pośródnichniebyłozdecydowanegofaworyta,codoprowadziłonaforumZgromadzenia
NarodowegoażdopięciugłosowańiwefekciekońcowegozwycięstwaNarutowicza.
GabrielNarutowiczniemiałjasnejisformalizowanejkoncepcjiprezydentury.Nieprzygotowywałsiędotejroli,zakładającodpoczątku,
żeswojąkandydaturęwwyborachwycofaiprzekażepoparcieS.Wojciechowskiemu.KlubPSL„Wyzwolenie”jednakżezpełną
determinacjąodmówiłpoparciategoostatniegoiwymógłnaNarutowiczucofnięciedecyzjiorezygnacjizestartu
wgłosowaniach[46].TadeuszHołówkosugerowałwręcz,żekandydatzostałwybranynaprezydentawbrewswojejwoli[47].Trzebajednak
zaznaczyć,iżNarutowiczposiadałpolitycznedoświadczeniewyniesionezpracywministerstwachrobótpublicznychisprawzagranicznych.
Znałjęzykdyplomacji.Uznał,żesprawującurządmusibyćpostaciąponadpartyjną[48].Uważałzarealnestworzenieparlamentarnegorządu
koalicyjnegoobejmującegougrupowaniaodPSL„Wyzwolenia”poZwiązekLudowo–Narodowylubopartegooporozumienietychostatnich
zprawicą[49].Niezależnieodtego,zaangażowałsięwposzukiwaniepoparciadlaswoichkoncepcjiuosóbpublicznychobdarzonych
autorytetem.WidziałwRadzieMinistrówmiejscem.in.dlaswojegokontrkandydatazwyborów–MaurycegoZamoyskiego[50],spotkałsię
takżezkardynałemKakowskim[51].
Prezydentsprawowałswójurządzaledwieprzeztydzień.Wtymczasiezdążyłudzielićwywiadufrancuskiejgazecie,wktórymdeklarował
swojeprzywiązaniedoPolskiichęćsłużbycałemunarodowi[52].Oprócztegopodpisałaktłaskiskazanemunakaręśmierci.Jegokadencja
izarazemżyciemiałytragicznyfinał–zostałzastrzelonyprzezEligiuszaNiewiadomskiego.Wszystkotodziałosięwkontekściebardzo
ostrejwalkipolitycznej,takżenapoziomieprasy,gdziepostroniegazetsympatyzującychzendecjąodmawianouznanialegalnościwyboru
iżądanoustąpieniaNarutowiczazzajmowanegostanowiska[53].
Powtórzone20grudniawyboryprzyniosłyelekcjęStanisławaWojciechowskiego,wysuniętegoprzezPolskieStronnictwoLudowe„Piast”.
PokonałonwgłosowaniuKazimierzaMorawskiego–kandydataZwiązkuLudowo–Narodowego[54].
NowowybranyprezydentwpasowałsięwramyustrojowenakreśloneprzezKonstytucjęmarcowąirzadkoangażowałsię
wrozwiązywaniepolitycznychproblemów,którebyłygłównieudziałemmocnopodzielonegoisfragmentaryzowanegoSejmu.Sprzyjał
wzmacnianiupozycjiparlamentudotegostopnia,żeniezamykałnigdysesji,chociażnakazywałamutokonstytucja[55].
WczasieczterechlatpiastowaniaurzęduprzezS.WojciechowskiegofunkcjonowałowPolscepięćgabinetów.RolaWojciechowskiego
przywyborzekandydatanapremieraograniczałasiędokonsultacjizszefostwemfrakcjiparlamentarnychidowypełnianiawolipolitycznej
ugrupowań,którezgłaszałyprezydentowipojawieniesięwiększościzdolnejdoutworzeniagabinetu.PrzynominacjiWładysława
Sikorskiegowgrudniu1922rokuprezydentkierowałsięówczesnąsytuacjąwSejmie,awięcpotrzebąpowołaniatymczasowego,
technicznegorządu,którybędziefunkcjonowałdoczasusformowaniakoalicji.Wmaju1923rokuzaproponowanoWojciechowskiemunowy
rządnaczelezWincentymWitosem,którymiałzasobąwiększośćsejmowązłożonązposłówpartiicentrowych
iprawicowych[56].Prezydentpowołałgabinet.Posześciumiesiącachparlamentarnaarytmetykazaważyłajednaknadymisjitegorządu
–wpołowiegrudnia1923rokuwkontekściekonfliktuokształtiwykonaniereformyrolnejdoszłodorozłamuwklubiePSL„Piast”
idymisjiW.Witosa[57].Wobliczubrakunowychpropozycjikoalicyjnych,prezydentzaproponowałfunkcjępremieraStanisławowi
Thuguttowi–przywódcyPSL„Wyzwolenie”.TenjednakniepotrafiłprzekonaćdosiebiewiększościSejmu[58].Nieudanainicjatywagłowy
państwazakończyłasięzgodąnajwiększychfrakcjinapowołaniekolejnegorządutymczasowego,naczelektóregostanąłWładysław
Grabski.
Nowypremierbyłrzecznikiemwzmocnieniakompetencjiwładzywykonawczejwrealizacjireformgospodarczych,wczymznajdował
poparcieS.Wojciechowskiego.Prezydent,jakpisałStanisławMackiewicz,ceniłsobiesposóbuprawianiapolitykiprzezGrabskiego,
jakrównieżmiałznimzbieżnestanowiskowwielukwestiachideologicznych[59].DlategoteżwspierałGrabskiegowstaraniach
oprzyspieszeniereform.Zabiegitedoprowadziłydouchwaleniawstyczniu1924rokuustawy,którapozwoliłaPrezydentowi
RzeczypospolitejnawydawanienawniosekRadyMinistrówrozporządzeńzmocąustawyprzezokressześciumiesięcy.Miałyonedotyczyć
zmianstawekpodatkówbezpośrednich,ograniczeniawydatkówbudżetowych,prywatyzacjiprzedsiębiorstwpaństwowych,wprowadzenia
nowejjednostkimonetarnej,atakżepowołaniabankuemisyjnego[60].
Możnawskazaćdwawyjątkiodzarysowanegopowyżejmodeluprezydenturyograniczonej.Pierwszytoaktywnośćzpoczątkukadencji
Wojciechowskiego:wpolitycewewnętrznejpróbyuspokojenianastrojówpozabójstwiepoprzednika[61],wpolitycezagranicznej–liczne
wypowiedzim.in.natematstosunkówzNiemcami,cojednakdoprowadziłodokonfliktuzministremsprawzagranicznych.Wefekcierząd
Sikorskiego„zastrzegłsięprzedwygłaszaniemprzezprezydentamówpolitycznychbezuzgodnieniauprzedniego”[62].Kolejnyrazprezydent
zaangażowałsięintensywniewproblemstworzenianowegorządunapoczątkumaja1926roku,costałosiępreludiumdowydarzeń
nazwanychpóźniej„przewrotemmajowym”[63].Wsejmowychprzetargachpolitycznych,któreprzeciągałysięwskuteksiedmiukolejnych
nieudanychnominacjinastanowiskopremiera[64],kluczowąrolęodgrywałyugrupowaniacentrowewchodzącedotychczaswukłady
zpartiamiprawicylublewicy.Propozycjekoalicyjnesprowadzałysięwięcdoodnowieniacentroprawicowejkoalicjizroku1923
lubpowołaniacentrolewicowegorząduzAleksandremSkrzyńskimnaczele[65].DlamarszałkaPiłsudskiegoSkrzyńskirezerwowałwswoim
gabinecietekęministrasprawwojskowych,comiałobyćjużuzgodnionemiędzyzainteresowanymaprezydentem
Wojciechowskim[66].Tujednakpojawiłsięopórzestronyugrupowańprawicowych,którenamówiłyPSL„Piast”dowspółpracy
iprzedstawiłyprezydentowiprojektkoalicyjnegorząduzWincentymWitosemnaczele[67].Wojciechowskiwarianttenzaakceptował,
powołującgabinetkoalicji„Chjeno–Piasta”izarazemporzucającustaleniapoczynionezPiłsudskim.Narastaniekryzysu,którywykraczał
pozapłaszczyznępolitycznąidotyczyłtakżesprawspołecznych,gospodarczychiwojskowych,doprowadziłodoprzejęciawładzysiłąprzez
obózskupionywokółmarszałkaPiłsudskiego.Wnowejrzeczywistościpolitycznej,nakreślonejmajowymprzesileniemidymisjąrządu
Witosa,StanisławWojciechowskiniewidziałdlasiebiemiejscai15maja1926rokuustąpiłzestanowiskaPrezydentaRP.
JózefPiłsudski,jakoniepodważalnylideriautorytetdlaśrodowiska,którepoparłoprzeprowadzonyprzezniegozamachstanu,stałsię
naturalnymkandydatemnaurządprezydencki.Głoszonaprzezniegopotrzebasanacjistosunkówpanującychwpaństwie,zeszczególnym
uwzględnieniemkorektyustroju,znajdowałapoparcietakżewśródpartii,któredotejporyzasiadaływparlamencie:Chrześcijańskiej
Demokracji,NarodowejPartiiRobotniczej,PartiiPracy,PSL„Piast”,PSL„Wyzwolenie”,PolskiejPartiiSocjalistycznej.Dziękigłosom
parlamentarzystówztychugrupowań,obradujące31maja1926rokuZgromadzenieNarodowewybrałonanowegoprezydentawłaśnie
Piłsudskiego.Otrzymawszyswoisteabsolutoriumpolitycznedlaprzeprowadzonegoprzewrotu,przypieczętowanewiększością292głosów
wobec193dlakontrkandydataAdolfaBnińskiegoi61głosównieważnych,marszałekzrezygnowałzprzyjęciaurzęduwzłożonymnaręce
MaciejaRatajaoświadczeniu[68].Jużwcześniejwielokrotnieformułowałzdecydowanąkrytykępozycjiustrojowejprezydenta,zjednej
stronydeterminowanejramamikonstytucyjnymi,zdrugiejstrony–ograniczanejprzezpartiepolityczne.OprezydencieWojciechowskim
mówił,iż„łamałsiępodciężaremmękizadawanejmuprzezrozzuchwalone,anieudolnepartyjniactwoparlamentarne”[69].Iwłaśnie
