Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
8
RadosławPawelec
tekstachkultury,zwłaszczapopularnej,naprzykładw1999rokuMichałWiśniewski
wyśpiewywał:nchodź,pokażęci,czymmojamiłośćjest,dlaciebiezabijęsię!”.
Rzadkodziśzdajemysobiesprawę,żepodejściedosamobójstwitragicznyich
bilans1sąsilnieuwarunkowanekulturowo.Wskazujenatowielepraczzakresusuicy-
dologii2.Zkoleilingwistyczneteoriedeterminizmujęzykowegoijęzykowegoobrazu
świataopisująsprzężeniezwrotnemiędzyfaktamijęzykowymiakulturowymi:język
kształtujewidzenieświata,azarazemodwzorowujekulturę.
AdamMickiewicz,posługującsięfigurąkochanka-samobójcy,wzorowałsięna
CierpieniachmłodegoWerteraGoethego(wIVczęścidramatupadapytanie:nKsięże
[ś]ZnaszogieńiłzyWertera?”).Samzaśmotywstanowiskładnikromantycznego
przełomu-wcześniejbowiemwpolskiejkulturzeitradycjiwystępujezgołaodmien-
nepodejściedosamobójstw3.Dowodynatoznajdujemywsamymjęzyku,podobnie
teżwsłownikachidziełachliterackichznajdziemyświadectwawpisanejwnaszątra-
dycjęprewencjisamobójstw.
Wtymtekścieprzedstawimyzapisanąwleksykografiihistorięsłówzgniazda4sa-
mobójstwo’wjęzykupolskim,ichznaczeniaikonteksty,zeszczególnymwskazaniem
nazawartewnichelementywartościujące.Wdrugiejczęściukażemyhistoryczno-li-
terackiwymiarprewencjisamobójstwizłożonościsamegopojęcia:omówimywątek
samobójczejśmierciwpowieściachhistorycznychHenrykaSienkiewicza(Trylogii
iQuovadis).
1DlaPolskiogólnywskaźnik(nakażde100tys.mieszkańców)wynosi13,68(przywskaźniku
11,97dlaEuropyi9,39-dlaświata).W2019rokuodnotowano6578zgonów,coplasowałoPolskę
na8miejscuwEuropiei38naświecie.Jesttoprawiedwukrotniewięcejniżofiarwypadkówdrogo-
wych-wtychbowiemzginęłow2019rokuwnaszymkraju3853osób(wedługdanych:ourworldindata.
org/suicide).
2Natematróżniącychsięuwarunkowańkulturowychsamobójstwpiszewielusuicydologów,por.
m.in.AnnaBaran,SuicideVictim:PsychiatricCase,Hero,CriminalOfenderoraNormalPerson?,
w:InsearchingfortheWords:HowCanWeTellOurStoriesofSuicide?,red.MariaKulp,Nonnia
WilliamsKorteling,KathyMcKay,Inter-DisciplinaryPress2013(e-book),wtymtekścietakżeobszerne
odesłaniadoliteraturyświatowej.
3MarekNalepa(Ciemnastronażycia:szkicosamobójstwiewoświeceniu,nPracePolonistyczne
/StudiesinPolishLiterature”2002,seria57,s.23-51)zauważa,żenowymelementempsychologicz-
nymzwiązanymzrecepcjądziełGoethegoiromantykówbyłoutożsamianiesięzbohateremliterackim,
jegocierpieniamiidziałaniami.Wswoimstudium,poświęconymsamobójstwuwepoceoświecenia
(stanowiącymzarazemprzykładanalizy,októrejmowawkolejnychakapitach)omawiateżrzadkodziś
przywoływanyproblemsamobójstwaKatońskiego,odnoszącjedosytuacjiPolskiiPolakówpoupadku
powstaniakościuszkowskiegoiIIIrozbiorze.Nato,żewłaśnieXIXwiekprzynosi(jakżeniekorzystny
zpunktuwidzeniaprewencjisamobójstw)przełomwkulturzePolskiiEuropy,wskazująteżinnihisto-
rycyliteratury,np.AnnaKazimierska,Śmierćupoetyczniona–literackieobrazyśmiercisamobójczych,
w:Wzniosłośćimakabrawliterackichobrazachśmierci,red.MichałKuran,Łódź:WydawnictwoUni-
wersytetuŁódzkiego2014,s.117-130.NatematsamobójstwwowymokresiepisałtakżePiotrŻbikow-
ski,„…bólemśmiertelnymmamściśnioneserce...”Rozpaczoświeconych.Uźródełprzełomuwpoezji
polskiejwlatach1793–1805,Wrocław:Leopoldinum1998,s.205,236-238.
