Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
prowokacją.Poetanieakceptowałsarmackiegorozumieniawolnościijegostanowi-
skowtymprzypadkuróżniłosięodwspółczesnychpoglądów,SarmaciXVIIwieku
niczegobowiemtaksobieniecenili,jakswejzłotej,awięcprzewyższającej–
wichmniemaniu–wszelkąwartośćwolności
64.Potockinatematzłotejwolności
wypowiadałsięzupełnieinaczej:
Złotawolność,isłusznie,takdrogosięceni,
Tylkożezłotonigdycnotynieodmieni:
Imstarsze,tymilepsze,niźlibyłonowem.
Wolnośćpolska,starzawszy,stałasięołowem,
Odmieniwszywswąwolą.Niezłoto,leczzłato,
Rzecsięmoże,literypociągnąwszynato
65.
Poeta,dokonującrozrachunkuzopisanymipostawami,wykorzystałdomjako
elementapelu.PrzykłademmogąbyćsłowanarratorazwierszaRobak,cowogniu,
drugi,cosięwstarymśniegulągnie(Moralia):
Wżdyumrzećpostaremu!wyleźnaświat,trupie!
Piękniejszamiędzyludźminiźliśmierćwchałupie
66.
Użyciesłówpejoratywnychnaoznaczeniedomuwyraźnieokreślastosunekpoety
doproblemu.WtejperspektywiedomjestsubstytutemRzeczypospolitej.Granice
dworuszlacheckiego,izolującegoodświatazewnętrznegoistwarzającepoczucie
bezpieczeństwaprzestająbyćważne.PriorytetemjestdobroOjczyzny.Wutworze
Izkopią,iztarczą
67zsarkazmemiironiąpoetastwierdza:„Odzialiśmyzorlegowró-
blimsiędziśpierzem”.Ironicznawypowiedźpodmiotupodadresemszlachtyżyjącej
wczasachPotockiegowyostrzapojawiającysięwwierszupozytywnywzorzec
szlachcica–żołnierza,któryzłaskąBożątriumfowałpodrządamiBolesławów.Staro-
polskichSarmatów,którzysię„żołnierskim,nieszlacheckimmienilitytułem”,poeta
stawiazawzórszlachcicomprzekabaconym„pieszczotązwczasem”.Wtakimkon-
tekścieobrazSarmatówXVIIwiekujestzdecydowaniepejoratywny;naddobroogółu
przedkładająwłasnewygody,prywatneinteresy,niedbająobezpieczeństwopaństwa.
WXVIIwiekuzagrożeniusuwerennościpaństwowejtowarzyszyłorealnezagro-
żeniezbójnictwem.WefraszceBezpieczeństwodrabskie(Ogródnieplewiony)pod-
miotprzestrzegaprzedmożliwyminapadamipodgórskich„drabów”izalecadaleko
posuniętąostrożność:
Przetomoimprzykłademniechajkażdywie,że
PanBóg,jakoprzypowieść,strzeżonegostrzeże,
Niechodźdalekowpolezpróżnymirękoma,
Aczeladźrozesławszysamniesiadajdoma
68.
———
———
—
64ProblemtenciekawieprzedstawiazewspółczesnegosobiestanowiskaS.Witkowskiwtekstach
poetyckich:Złotawolnośćkoronna(Kraków1609)iUpomnieniaKoronyPolskiej.Przedr.
J.Czubek,PismapolitycznezczasówrokoszuZebrzydowskiego,t.1-3,Kraków1916-18.
65W.Potocki,Dzieła…,t.III,s.63;zob.też:Złotawolność:powieśćhistoryczna,t.I,Kraków
1916,s.323.
66Tamże,t.III,s.93.
67Tamże,s.205.
68Tamże,t.II,s.562.
26
