Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KłobukjakoelementdziedzictwakulturowegoWarmiiiMazur
15
siępodwładaniemKrzyżaków,aczwarta-warmińska-podbezpośrednimzwierzchnic-
twembiskupów.TowłaśniezczęścijejziemwykształciłasięhistorycznaWarmia4,którejgra-
niceprzetrwaływprawieniezmienionejformieażdopierwszegorozbioruPolski.
WXIIIwiekuKrzyżacyrozpoczęlinapodbitychziemiachintensywnąakcjękoloniza-
cyjną.NaterenyMazuripółnocnejWarmiiprzybyłowówczaswieluniemieckichosadni-
ków.ZiemiepołudnioweWarmiiodXIVdoXVIwiekustopniowozasiedlałapolskadrobna
szlachtaorazchłopi-główniezMazowszaiŚląska.Towłaśnieodtychpolskichkolonistów
pochodzigwarawarmińska.NaMazurachpodobnyprocesmiałmiejscewXIV–XVIIwieku,
aosadnicypochodziligłówniezMazowsza(stądwpierwszejpołowieXIXwiekuludnośćtę
nazwanoMazurami).Napowstaniegwarymazurskiejogromnywpływmiałliterackijęzyk
polski,będącyjedynymjęzykiemoświaty.Zarównowgwarzewarmińskiej,jakimazurskiej
występowałyzapożyczeniazjęzykaniemieckiegoipruskiego.
Śladyjęzykapruskiegowgwarachinazwachwłasnychsąjednymznielicznychelementów
pozostałychpodawnejludności.JeszczewokresieśredniowieczaPrusowiestanowilinajlicz-
niejszągrupęnaWarmiiiMazurach.Kulturyniemiecka,polskaipruskawciążsięjednak
przenikały,ażdoszłodounifikacji.Ujednolicenienastąpiłogłówniekosztempodbitychple-
mionpruskich,którezczasemsięspolonizowałylubzgermanizowały.
Należyzaznaczyć,żeproceskolonizacyjnyniebyłakcjąjednorazową.ZiemieWarmii
iMazur,którenaprzestrzenidziejówdoświadczyłylicznychwojeniepidemii,niejednokrot-
niezasilanonowymiosadnikami.Najczęściejbyłatoludnośćpolska,niemieckailitewska,
zdarzałysięjednakiniewielkiegrupySzwajcarów,SzkotówczyFrancuzów.
Powojnietrzynastoletniej,namocypokojutoruńskiegoz1466roku,Warmiastałasię
częściąPolski.WXVIIwiekubiskupizaczęliużywaćtytułuksiążątbiskupówwarmińskich.
Mazurynatomiastwlatach1525–1701wchodziływskładPrusKsiążęcych5.Potymokresie
znalazłysięwPrusachWschodnich.WXIXwiekunasiliłsięnatymobszarzeruchgermani-
zacyjny.Mazurzypoczątkowoprzeciwstawialisięmujakoniezależnagruparegionalna,zcza-
semjednakzaczęliidentyfikowaćsięzPolakamiipodkreślaćswojąpolskość.
PopierwszymrozbiorzePolskiw1772rokuzarównoWarmia,jakiMazury,znalazłysię
wzaborzepruskim.Nasilonagermanizacja,choćodnosiłapewneskutki,ostatecznieniezabi-
ławWarmiakachiMazurachpolskości.
Popierwszejwojnieświatowej,11lipca1920roku,przeprowadzonoplebiscyt,wktórym
mieszkańcyWarmiiiMazurmieliwybraćpaństwo,doktóregozostanąwłączoneichrodzi-
meziemie.MimoiżwieluznichczułosięzwiązanychzPolską,większośćopowiedziałasię
zaprzynależnościądoNiemiec.Stałosiętakzkilkupowodów.Przedewszystkimpaństwo
niemieckiewydawałosięwówczasstabilniejszeidawałowiększąszansęnapoprawębytuma-
terialnego.Ponadtowkartachdogłosowanianiezamieszczononazwy„Niemcy”
,tylkoznane
ibliskiemieszkańcom„PrusyWschodnie”
.Niebezznaczeniabyłrównieżudziałwplebiscy-
cieniemieckichemigrantów,którzystanowiliok.30–40%głosującychiwogromnejwiększo-
ściopowiedzielisięzaswoimkrajem.
4
Nazwa„Warmia”pochodziodpruskiegoplemieniaWarmów.
5
Należyrozróżnićnazwy:„Prusy”-jakopaństwoutworzoneprzezKrzyżakówi„Prusowie”-jako
ludnośćpierwotniezamieszkującapodbiteziemie.Określeniateodnosząsiędoróżnychkwestii.
