Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
11
(mores)wprostwarunkująistnienierzeczypospolitej.Towłaśniemores
źródłemswoistejmoralnościobywatelskiej,atymsamymsłynnej
disciplinaRomana.BędączakorzenionewtakważnejdlaRzymiantra-
dycji,tworząszeregniepisanychzasad,którymwszelkieprojektyzmian
ireformmusząbyćpodporządkowane.
Zporządkiemprawnymopartymnamoresniestoiwsprzeczności
uponadwspólnotowe”prawonaturalne(nostraiuraadnaturamaccomo-
dari,Leg.2,62)5,którewrefleksjiprawno-politycznejCyceronanie-
jakolegitymizujedotychczasowesprawiedliweprawa(maiorumiura
moresque),ajednocześniestajesięweryfikatoremprawastanowionego.
Cycerondefiniujeprawowodniesieniudoporządkunatury:
Prawotorozróżnieniesprawiedliwościodniesprawiedliwości,zgod-
nezpierwotnyminajdawniejszymporządkiemnatury,doktóregood-
nosząsięustanowioneprzezczłowiekaprzepisynakładającekarynaprze-
stępcówichroniąceludziuczciwych6.
(Ergoestlexiustoruminiustorumquedistinctio,adillamantiquissimametre-
rumomniumprincipemexpressanaturam,adquamlegeshominumdirigun-
tur,quaesupplicioinprobosadfciunt,defenduntactuenturbonos,Leg.2,13).
5Zob.E.Asmis,Ciceroonnaturallawandthelawsofthestate,uClassical
Antiquity”2008,vol.27,s.27-28.G.A.Remerzauważa:uTegapbetweenthe
idealuniversallawandexistingRomanlawleavesroomforCicerotomodify
RomanlawinawaythatisprogressivebutstillconsistentwithRomantradi-
tionratherthanalienvalues”
,G.A.Remer,EthicsandtheOrator.TeCiceronian
TraditionofPoliticalMorality,Chicago-London2017,s.82.Wyrazemprawa
naturalnegowuponadwspólnotowych”stosunkachmiędzyludzkichjestius
gentium,któreteżjestuprawempozytywnym”
,alewprzeciwieństwiedoeks-
kluzywnego,uwspólnotowego”prawarzymskiego,prawemuwzględniającym
uustawyposzczególnychludów”(Of.3,23).
6Cyceron,Opaństwie,[w:]idem,Opaństwie.Oprawach,przeł.I.Żół-
towska,Kęty1999,s.128.WDerepublica:uJestzaisteprawdziweprawo,pra-
worzetelnegorozumu,zgodneznaturą,zasianedoumysłówwszystkichludzi,
niezmienneiwieczne”
,Cyceron,Pismaflozofczne,t.2:Opaństwie,Oprawach,
Opowinnościach,Ocnotach,przeł.W.Kornatowski,Warszawa1960,s.133(Est
quidemveralexrectarationaturaecongruens,difusainomnes,constans,sempiter-
na,Rep.3,33).