Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
1.1.Teoriaresocjalizacjiwstrukturzenaukspo∏ecznych
19
Zpunktuwidzeniateoriiresocjalizacyjnejinteresującetesystemyfilozofii,
któreprzenosiłysposóbpojmowaniaistotyczłowiekaispołeczeństwanaproblem
odpowiedzialnościjednostkizaswojeczyny,zczegobezpośredniowynikałarozle-
głośćwinyikary,awnastępstwiemożliwościnaprawyiprzywracaniajednostkizor-
ganizowanemuspołeczeństwu.Wtakimujęciuzawarterelacje:filozofiaprawo
pedagogikaresocjalizacyjna.Pierwszatakarelacja,którawyraźniewyodrębniasię
whistoriifilozofiiczłowiekaispołeczeństwa,tokoncepcjaoświeceniowa.Odegrała
onazasadnicząrolęwprzeszłodwuwiecznejhistoriipenitencjarystykiiresocjaliza-
cjikrajówzachodnich(wtymrównieżpolskiej)ijestokreślanajakoklasycznakon-
cepcjawinyikary.Mimokrytykizestronyzwolennikównowychparadygmatów,do
dziśwdużymstopniujestaktualnaistanowipunktodniesieniadlawspółczesnych
rozwiązańopartychnaempirycznychbadaniachinaukowychinnowacjach.Cowię-
cej,niektórewspółczesnenurtywyraźniedoniejnawiązują,anawetdomagająsię
jejrestytucji.
Koncepcjaoświeceniowa(zarównowkryminologiiiprawiekarnym,jakiwmyśli
resocjalizacyjnej)koncentrowałasięnaczynieniezgodnymzprawem,anie(jaktosię
działowpóźniejszejkoncepcjipozytywistycznej)naosobiesprawcy.Jejgenezasięga
filozofiiKantaiHegla.Kantowskiimperatywmoralnynakazujegeneralnązasadę
sprawiedliwości,obronęistotyczłowieczeństwaopartejnaabsolutniepojętejgodno-
ściczłowieka,którejtreściąjestidealniepojętamoralnośćwykluczającazocenykon-
kretnychzachowańludzkichwszelkirelatywizmispołecznekorzyści.Karamabyć
proporcjonalnadopopełnionegoczynu.WkoncepcjiKantaodżywawięcstarożytna
zasada„okozaoko,ząbzaząb”,choćegzekucjatejzasadyjestdalekaodzwyczajów
starożytnychiprzybieraformęhumanitarną.Klasycznepojmowaniemoralnościoraz
prawaikaryniepozostawałoformalnymzapisemnakartachKrytykiczystegorozumu,
leczinspirowałokryminologicznedoktryny,kodeksoweparagrafyorazteoriepeni-
tencjarneiresocjalizacyjne,awkonsekwencjipraktycznezasadypostępowaniazeska-
zanymiistanowiłoistotnyczynnikprewencyjno-profilaktyczny.
Oświeceniowepojmowaniekary,wstosunkudozacofanegoiokrutnegoprawa
feudalnego,byłobardzopostępowe,anajpełniejszywyrazznalazłowdzieleBeccarii
Oprzestępstwachikarach(1959),wktórymautorkrytykujeokrucieństwoibezmyśl-
nośćkar,zwłaszczakaręśmierciitortury,aopowiadasięzakarącelową,adekwatną
doczynuipotrzebzwalczaniaprzestępczości.Najcenniejsząinajtrwalszązasadąpo-
stulowanąprzezBeccarięjestnieuchronnośćukarania,którawzasadniczejmierze
decydujeoskutecznościprawaizawieranajistotniejszewaloryresocjalizacyjne.War-
tozaznaczyć,żetenaspektfilozofiiBeccariibyłantycypacjądwudziestowiecznychza-
sadresocjalizacjiwynikającychzespołecznejteoriiuczeniasię(karabezpośredniopo
czynie).
Klasycznakoncepcjaprawakarnego,prezentowanaprzezBenthama(za:Krajew-
ski,1983),Feeuerbacha(za:Krajewski,1983)iBeccarię(1959)osadzałasięnafilozo-
ficznymindeterminizmie,zktóregokonsekwentniewynikakoncepcjaczłowiekara-
cjonalnego,obdarzonegowolnąwoląimożliwościąswobodnegowyboruwsytuacjach
decyzyjnych.Pochodnąkonsekwencjątejwizjiczłowiekajestkoncepcjakaryjakospra-