Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
20
Etudes
entrelesdiversessociétéshumaines.C’estainsiquelanotionderacedevientle
principedelataxinomiedel’humanitéetceluidesréalisationssociales,politi-
quesdanslesdiscoursdeSaintSimonetdesonélève,AugusteComte(COHEN,
W.B.,1981:293),grandefiguredupositivisme.Laraceestconsidéréecommela
causedeladiversitéentreleshommesetremplacelathéoriedumilieupromue
parleXVIIIesiècle.Celuiquisynthétiselemieuxlapenséeracialefrançaise
decettepériodeestsansdoutel’écrivainetpenseurArthurdeGobineaudans
sonEssaisurl’inégalitédesraceshumaines(185311855)etauquelrépondra,
en1885,l’avocathaïtien,AnténorFirmin,avecDel’égalitédesraceshumaines
(Anthropologiepositive).
C’estnotammentdanslecadredecemouvementgénéraldemondialisation
etdanscecontexteintellectuelquel’onpeutinscrireetcomprendreladémar-
chedecertainsécrivainsduXIXesiècleetparticulièrementdeChateaubriandet
Hugochacundanssonespace-tempsrespectif.Uncertainnombred’intellectuels
et,singulièrementlestenantsducourantditromantiquedanslequell’onrange
Chateaubriand,renforceralatraditionanciennedel’orientalismeparlesvoyages
multiplesdanscequiétaitconsidérécommeétantl’Orient.L’onpeutparlerd’un
Orient,toutcommed’uneAfrique,crééeparl’Occidentpourrépondreàune
quêteidentitaireprincipalementcentréesurl’Europe,d’ońlanotiond’eurocen-
trisme.C’estainsiqueChateaubriandfaitlui-mêmeunvoyageàlarecherchede
cequ’ilcroitêtrelessourcesdelacivilisationeuropéenneenOrient.Dansce
cadreépoqual,l’OrientdevientunepréoccupationlittérairetantchezlesLamar-
tine,Dumas,Nerval,Flaubert,quechezlesGobineau,Gautieretbiend’autres
encore.
Cesvoyagesinfluentsurlavisiondumondedechaqueagent(ouacteur)
autourdelareprésentationdel’autrecommerésultatd’une«sortieverslemon-
de»(LéVINAS,E.,1982:49);ilscorrespondentaussiàlatransmutationd’un
champidéologiquebousculéparl’ascensionintellectuelledenouveauxproduc-
teursculturels.EtparmilesquelsChateaubriandetunpeuplustardVictorHugo.
Graceàcetavènement,ledébatestportésurlaredéfinitionetlaperceptionde
soidanssesrapportsàl’autre.Lelienentrepolitiqueetlittératureestréaffirmé
audébutduXIXesiècle,suitenotammentàHerderetd’autresintellectuelsqui
vontselancerdansl’inventiondelanationàpartirdel’explorationdufolklore
local.Cetteliaisonpolitico-littéraireapparaîtmêmecommeuneétapenécessaire
danslaconstitutiond’unespacelittéraire,etserévèleêtreunaccomplissement.
C’estalorsl’avènementdenouvelleslittératuresenmêmetempsquel’apparition
denouvellesnationseuropéennes,parfoissansEtat.Deplus,lanouvellelogique
permetl’élargissementdel’universlittéraireetpousselesnouveauxprotagonis-
tesàseconcurrencerdanslechamplittéraire.Elleintroduitaussidescritères
nonspécifiquescommelanationalitéoulapopularitédesproductionslittéraires
quisontpolitisables;etcettenouvellelogiqueidentifieaussilalangueetlana-
tionquideviennentuninstrumentdeluttelittéraireetpolitique(CASANOVA,P.,