Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
46
JacekBartyzel
emocjonalnązwiązanązpojęciemnarodu)anihilacjęnależyuznaćzazbytdaleko
idące.
Wypadanaprzódzauważyć,żeniewątpliwa,apodstawowatrudność,jakąjest
wielośćiprzeciwstawnośćrozlicznychepifenomenównacjonalizmu,niestanowija-
kiejśwyjątkowejjegoprzypadłości,leczdotyczykażdegozwielkichnurtówmyśli
politycznej(bezwzględunato,czyiktóryznichnależałobytraktowaćjakofilozofię,
ideologięczydoktrynępolityczną).Wkażdymznichtakżemożnawskazać,taksamo
jakwnacjonalizmie,dwabiegunowoprzeciwstawne,nawetwkwestiachustrojo-
wych,typyidealne:wkonserwatyzmie-tradycjonalizmversusmoderantyzm,wli-
beralizmie-liberalizmarystokratycznyversusdemoliberalizm(awliberalizmieeko-
nomicznym:leseferyzm-socjalliberalizm),wsocjalizmie-socjaldemokracjaversus
komunizm,wanarchizmie-anarchizmkolektywistycznyversusanarchizmindywi-
dualistyczny(anarchokapitalizm),wkatolickiejmyślispołecznej-integryzmversus
demokracjachrześcijańskaetc.Mimotohistorycymyślipolitycznejnierezygnują
ztychpojęćogólnychaninieograniczająsiędonadawaniaimwyłącznietreściemo-
cjonalnej,związanejnp.zprzywiązaniemdopamiątekprzeszłości,umiłowaniem
swobodyalbowrażliwościąspołeczną.Takżeniewątpliweistnieniekrzyżówekczy
wręczhybryddoktrynalnych(takichjakkonserwatyzmnarodowyczysocjalizmnaro-
dowy)niczegonieprzesądza,albowiemjesttonormalnezjawiskozachodzącepomię-
dzyprawiewszystkimiideologiami.Toteżistnienienp.liberalizmusocjalnegonie
implikujewątpliwościcodoistnieniaaniliberalizmu,anisocjalizmuperse.Zanie-
trafnenależyuznaćtakżepewneargumentyszczegółowe,jaknp.arbitralniewyklu-
czanąprzezWielomskiegomożliwośćistnieniaekonomiinacjonalistycznej:doktryna
nacjonalizmuekonomicznego,znanapodnazwąnarodowejszkołyekonomiipoli-
tycznej,którejteorematemjestistnienienarodujakowspólnotytworzącejwprzecią-
guwiekówjednolityorganizmgospodarczy,zostaławypracowanajużwXIXwieku
przezFriedrichaLista(1789-1846;zob.Bernacki2004:730),arozwijalijątakżena-
cjonaliściwłoscy,jakAlfredoRocco(1875-1935;zob.Bartyzel2002c:719).
Oczywiście,rozbieżnościpomiędzyposzczególnymitypaminacjonalizmówsą
znaczniewiększeniżpomiędzyodmianaminp.liberalizmu,socjalizmuikomunizmu,
chrześcijańskiejdemokracjiczynawetkonserwatyzmu.Dotycząonezarównoteorii,
jakipraktyki.Nietrzebachybadługowyjaśniać,abyprzekonywającopokazaćróżni-
cepomiędzynacjonalizmamiopartyminaetycekatolickiejzjednejstrony,azdrugiej
nadarwinizmiespołecznymirasizmie.Olbrzymieróżnicetworzybowiemdoktrynal-
naeliminacjadualizmudobraizłaorazzastępowaniejejdualizmemsłabościisiły,co
wpraktyceskutkujeinnąfilozofiączłowieka,awięciinnymdoniegostosunkiem,
oczywiściedalekobardziejbezwzględnym.Najwymowniejszymtegoprzykładem
byłyzachowaniaokupantówniemieckich(nazistowskich)wczasieostatniejwojny.
Niemożnateżzapominaćofakcie,iżnacjonalizmjakoformacjaideowawystępu-
jewrolizjawiskapartykularnego.Powstajenagrunciedanegonaroduiwjegokon-
tekściemaswójsens.Natomiastliberalizm,socjalizmikomunizmczyinneprądy,
mimoswoichlokalnychzróżnicowań(takżewynikającychzmiejscowychwarun-
ków),mająznaczniewięcejpunktówstycznychwobrębiewłasnejkategorii.Stądteż
