Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
2.Aspektyrozwoju
wyrażamywzględemwielkościwłaściwejosobnikowidorosłemu.Wiemystąd,żeunowo-
rodkanp.masaciaławynosiokoło5%wielkościwłaściwejosobnikowidorosłemu,pod-
czasgdywysokośćciałaokoło30%,aszerokośćgłowyokoło60%.Wtensposóbłatwo
jestobliczyć,żewrozwojupostnatalnymdoosiągnięciaszczytowegorozwojumasa
ciaławzrastaokoło95%,wysokośćciałaokoło70%,aszerokośćgłowytylko40%.Ten
aspektzmiannazywamyrozmachemrozwoju.Toogólnetemporozwojudotyczyjednak
nietylkowymiarówciała,leczidojrzewania,takwięcnp.pewnedziewczętadojrzewają
wwieku12lat,podczasgdyinnedopierowwieku15lat.Jesttoprzejawemogólnego
temparozwoju-jednakwniecoinnymsensieniżomawianezmianywielkości,doktórych
jednakżeogólnetempozmianprowadzi.
Temporozwojumożebyćzróżnicowanewczasie,wiadomo,żejestszczególnieszyb-
kiewokresierozwojuzarodka,niecomniejszewokresiepłodowymidalejmaleje
wokresiepierwszychlatpourodzeniu,abyponownieulecnasileniupodkoniecfazy
dziecięcejorazwokresiedojrzewania(ryc.2.7).Tonastępstwonasilaniaizmniejszaniasię
szybkościrozwoju,którejesttakżepewnąspecyfikąrozwojuontogenetycznego-nazy-
wamyrytmemrozwoju.Wanalizierytmuważnejestjednaknietylkotemporozwoju,
leczikierunekzmian-tasamaszybkośćzmianmożebyćskierowanadlaprzyrostucechy
lubzmniejszeniasięjejwielkości(niedotyczytooczywiściewymiarów,np.szkieletu
wokresierozwojuprogresywnego,aledotyczyjużtkanekmiękkich).Niematuzasadni-
czegoznaczeniapoziom,najakimrozwójprzebiega,stądposzczególniosobnicymogąsię
różnićwysokościąciała,ajednocześniewykazywaćpodobnyrytmzmiantejcechy.
Odmiennetemporozwojudotyczyjednaknietylkoprocesuontogenezyjakopewnej
strategiiuzyskaniasamodzielności,apotemzdolnościdoprzedłużeniagatunkuprzezroz-
ród.Takżewdobowychikrótszychokresachobserwujesięwahaniatempawzrastaniaijest
toprocesniezależnyodzaburzeńchorobowychczyżywieniowych,spotykanyjestbowiem
uzdrowychdobrzeżywionychdzieci.Procestenprzypuszczalniezwiązanyjestzpulsacyj-
nymwydzielaniemhormonówprzezpodwzgórze(oczymbędziemowawrozdziale4,przy
omawianiurolihormonówwrozwoju).Wszczególnościwciągupierwszych2latżycia
orazwokresiepokwitaniaobserwujesiękilkunastodnioweokresyzahamowaniawzrastania
(zwanestasis)orazjednodobowe(lubkrótsze)skokoweprzyrosty(ryc.2.8)wynoszące
wniemowlęctwiedokilkumilimetrów(zwanesaltation-lubmini-growth-spurt).
Zjawiskotegotzw.pulsacyjnegowzrastaniaudokumentowanejestdladługości(wyso-
kości)ciała,długościkończyndolnychorazobwodugłowy.Wielkość(lecznieczęstość)
owychskokowychprzyrostówzwiązanajestztempemrozwojuwdanymokresie,lecz
niezwielkościąciaładanegoosobnika.Niejesttozjawiskocyklicznewsensiestałego
czasuwystępowaniaitrwaniaposzczególnychfazzahamowanie-skokwzrostowy,lecz
epizodyczne.Mechanizmtegozjawiskaniejestjeszczedostateczniepoznany.Stwierdzo-
nojednak,żetegotypupulsacyjnewzrastaniemamiejscetakżeubadanychpodtym
względemzwierząt(królikaiszczura).Dotychczasowebadaniawskazują,żepulsacyjne
wzrastanie,aprzypuszczalnietakżeprodukcjahormonuwzrostu,mającharakter
przystosowawczy,awięcsąodpowiedziąnawarunkiśrodowiskowe.Potwierdzatonie
cykliczny,leczincydentalnycharakterwystępowaniaminiskokóworazokresówzahamo-
waniawzrastania.
25
