Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
3.Czynnikirozwojuosobniczegoczłowieka
podobniejakorganizmulegazmianomzwiekiem.Wtejsytuacjirozwójjestsposobem
nażycie,czynnikiżyciasątymsamymczynnikamirozwojuorganizmów.Rozwójorga-
nizmużywegoprzebiegajednaknietylkopodwpływembodźcówśrodowiskowych,
posiadaonwłasneinformacjetenrozwójdeterminujące.
Tewszystkieinformacjeibodźce,którewpływająnastałośćśrodowiskawewnętrznego
organizmu,powodująrozwójlubwywołujązmianyprzystosowawczeorganizmunazywamy
czynnikami.Niektórezczynnikówsą,jakjużpowiedziano,pochodzeniadziedzicznego
iznajdująsięwsamymorganizmie,innepochodząześrodowiskaitworząjewarunki
życia.Inne,jakklasaspołeczno-ekonomiczna,czysposóbzachowaniasięorganizmu,od-
zwierciedlająskomplikowanąmieszankędziedzicznychiśrodowiskowychwpływów,awięc
zależnychzarównoodpredyspozycjiorganizmu,jakiśrodowiskawjakimorganizmżyje.
Czynnikiznajdującesięworganizmiestanowiąspecyficznąinformacjęgenetyczną,
którąnazywamygenotypem.Czynnikitkwiącepozaorganizmem,wjegośrodowisku,
umożliwiająrealizacjęrozwoju.Strukturyifunkcjonalnewłaściwościorganizmu,ukształ-
towanewwynikuwspółdziałaniagenotypudanegoorganizmuzczynnikamiśrodowiska
nazywamyfenotypem.Tedwapojęciałączyzjawiskoekspresjigenów,cooznacza,że
genymogąsięrozmaicieprzejawiaćwróżnychwarunkachśrodowiskowychiprzyróżnej
aktywnościżyciowej.
Wzasadziecałośćotaczającegośrodowiskamożepotencjalniewpływaćnaorganizm.
Niewszystkiejednakelementyśrodowiskainienakażdymetapierozwojuwywołują
zmianyorganizmuwprocesieontogenezyOdmomentu,gdyorganizmprzystosujesię
dodanychwarunków,arozwójjesttakżeprocesemprzystosowywaniasię,danyczynnik
niemusidalejwpływaćnazmianyszlakurozwojuorganizmuwzakresiezmienności
danejpopulacji.Określonyzakreszmiennościelementówśrodowiska,wktórymdany
organizmprzebywał,działaćmożewówczasstabilizująco.
Istniejenieskończeniewieleelementówotoczeniaiorganizmuczłowiekaorazspo-
sobujegozachowaniasię,jednaktylkopewneznichwpływajączynnienaprzebieg
ontogenezy.Tewłaśnieelementy(geny,środowiskowewnątrzmacicznematkiwtrakcie
rozwojupłodu,środowiskozewnętrzne,trybżycia)nazywamyczynnikamirozwoju.Ich
wpływnaorganizmniezawszejestprostyibezpośredni.Niekiedywystępowaniepew-
nychwarunkówśrodowiskowychitłagenetycznegowpływamodyfikująconazespół
czynników,któreoddziałująnaorganizmczłowieka.Niemożnawięcmówićosposobie
oddziaływaniawłaściwymdlakonkretnegoczynnika,pomijającwłaściwościorganizmu,
jegopoprzedniedoświadczeniaorazzespółwarunkówwspółwystępujących.
Każdyelementśrodowiskajestwtymrozumieniupotencjalnymczynnikiemrozwoju,
sąnimitakżewłaściwościsamegoorganizmu.Potencjalneczynnikiregulującerozwój
podzielićmożnanate,któresąwewnętrzne(endogenne)ite,któresązewnętrzne(egzo-
genne).Jaksięjednakprzekonamy,takipodziałniewyczerpujecałościuwarunkowań
rozwoju.Istniejebowiemgrupaczynnikówwspółdziałających.Sąonewynikiemistnie-
niaczynnikówgenetycznychiśrodowiskowych,pierwszeznichbliższesączynnikom
genetycznym,drugiewpodobnymstopniuzależąodobutychpierwotnychgrup.Stąd
wydzielamyczterygrupyczynników,którewróżnymstopniuregulująosobniczeprocesy
rozwojowe.Doendogennychnależyzasóbgenóworganizmuorazwpływkonstytucji
30
