Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
ipozbawieniaczłowiekajegopraw.Szczególniepostępowaniesądowe
wsprawachkarnychwprzeszłościbyłonaznaczonepiętnemdehuma-
nizacji.PrzypomniećjedyniemożnaprocesChrystusa,którybyłmor-
dempolityczno-religijnym,dokonanymprzeznadużyciewymiaru
sprawiedliwości,wktórymwyrokbyłzgóryzaplanowanyiniesprawie-
dliwy2.Genealogiarzetelnegoprocesu,określanegomianemfairtrial,
sięgapoczątkówXIIIw.imaonaswojeźródłowangielskimsystemie,
któryzostałnastępnierozwiniętywtradycjiamerykańskiejpodpostacią
klauzulidueprocessoflaw.Nagrunciekontynentalnymprzełomowe
znaczeniewupowszechnieniuideifairtrialodegrałymiędzynarodowe
aktyochronyprawczłowieka,takiejakPowszechnadeklaracjapraw
człowiekaiobywatela,Międzynarodowypaktprawobywatelskich
ipolitycznychorazKonwencjaoochronieprawczłowiekaipodstawo-
wychwolności,którastatuujeexpressisverbisprawodorzetelnego
procesu.
Nieznaczytojednak,żenakontynencieeuropejskimpojęcierze-
telnegoprocesupowstałodopierowXXw.Wistociebyłoonoobecne
weuropejskichsystemachprawnychodwieków.Nienadanomujednak
mianarzetelności,leczmiałoonopostaćprawgwarantującychrzetelne
iuczciweprocedowanie.Jednymzjegoprzejawówbyłazasadaaudiatur
etalterapars(znanateżjakoaudialterampartem)-podstawowazasada
wprawieprocesowymrzymskim,acozatymidzie,wcałejcywilizacji
łacińskiej,nakazującasądowiwysłuchaniewszystkichargumentówza
iprzeciwprzedwydaniemwyrokuizakazującabezwzględnegoferowa-
niawyrokubezwysłuchaniaracjiistanowiskobustron.Podobnąrolę
odgrywałteżzakazreformationisinpeius(zakazpogorszeniasytuacji
odwołującegosię),czyzasady:nemoiudexincausasua(zakazbycia
sędziąwswojejsprawie),volentinonfitiniuria(chcącemuniedzieje
siękrzywda),vigilantibusiurascriptasunt(nakazdbałościoswoją
sprawę),invitusnemoremcogiturdefendere(nikogoniezmuszasiędo
obronyrzeczywbrewjegowoli),postmeridiempraesentilitemaddicito
(popołudniuzasądź(sędzio)narzeczobecnego),eiincumbitprobatio
quidicit,nonquinegat(przeprowadzeniedowoduciążynatym,kto
twierdzi,anienatym,ktozaprzecza).Zasadyteobecnepodpostacią
poszczególnychinstytucjiprocesowych,wyrażonechociażbywustawie
XIItablic,byłyodwiekówznanewwielusystemachprawnych3.
2R.Sakowicz,ProcesChrystusa,GłosSądownictwa1939,nr3,s.8in.
3K.Kolańczyk,Praworzymskie,Warszawa1997,s.111,148;W.Litewski,Rzymski
procescywilny,ZNUJPP1988,z.123,s.60in.
22
