Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Rozdziałpierwszy.Pojęcie,podziałyisystematykaprawarzymskiego
wartościetyczne
zasadasłuszności
pojęcieprawa,awźródłachprawarzymskiegoniebrakujeprzykładówna
posługiwaniesięprzezjurystówkryteriumiustum(słuszne)-iniustum(nie-
słuszne)przywypowiadaniukonkretnejopiniiprawnejlubuzasadnianiu
określonegorozwiązaniaprawnegolPraeceptaiurissąniewątpliwieuniwer-
salnymi,ponadprawnymizasadamiuczciwegożycia,aledlaRzymianbyły
toprzedewszystkimzasadyprawalTaścisłałącznośćpojęciaizasadprawa
zwartościamietycznymijestuprawnikówrzymskichszczególniewyraźnal
NieprzypadkiemwięcwidziUlpian(Dl1,1,1,1)zadaniajurysprudencji
wuprawianiusprawiedliwościiupowszechnianiudobraisłusznościpoprzez
stałeoddzielaniewkażdymprzypadkutego,cosłuszne,odniesłusznego,do-
zwoloneodniedozwolonegolDlategorozumiejąprawnicyrzymscy,żenie
wszystko,conawetprawemdozwolone,jestuczciwe(Nonomnequodlicet
honestumest-PaulusDl50,17,144prl),orazżenajdokładniejszezastosowa-
nieprzepisówprawamożedoprowadzićdokrzywdyinieprawości(Summum
ius,summainiuria-mlinlCyceron,Deofciis1,10)lRozstrzygnięciaiopinie
jurystówrzymskichopierałysięponadtonatakichpojęciach,jak:humanitas
(człowieczeństwo,życzliwość),bonumetaequum(dobroisłuszność),bona
fdes(dobrawiara,zaufanie)czyhonestas(uczciwość,rzetelność)lWpołą-
czeniuzewskazanymrozumieniemprawaisprawiedliwościorazprzyjętymi
zasadamiprawa(praeceptaiuris)wpłynęłyonenaukształtowanieetycznych
wartościprawarzymskiego,przejętychnastępniedoeuropejskiejkultury
prawnej(patrz§12l5)l
Szczególnemiejscezajmowaławprawierzymskimwspomnianajużsłusz-
ność(aequitas)lWnaucewyróżniasięzasadniczotrzygłównejejznaczenial
Wpierwszymjesttorównowagajakorównewyważanieracjistronwspo-
rach,atakżerównetraktowaniewszystkichosóbwzględemprawaiprzy-
znaniekażdemunależnegouprawnienia(suumcuique),aczkolwiekzza-
chowaniem(milcząco)ówczesnychróżnicklasowychistanowychlAleteż
stoiaequitasprzedprawem,ponieważprzedewszystkimoczekiwanajest
wspołeczeństwiesłusznośćisprawiedliwość,którąprawomarealizować,co
różniesięwdziejachudawałoiudajelStądstwierdzeniaoprawiesłusznym
(iusaequum)orazniesłusznym(iusiniquum)lZczasemnastępujepewne
połączeniepojęćaequitas(słuszność)iiustitia(sprawiedliwość),coprzejęli
rzymscyjuryści,jaktowidaćwdefinicjiprawa(arsbonietaequi-Ulpianus
Dl1,1,1,1)lWrezultacieaequitasoznaczałarównieżsłusznośćjakowy-
nikającąziusnaturalespołecznąsprawiedliwośćwyrównawcząprzyznania
każdemutego,comusięsłusznienależy(suumcuiquetribuere)l
Wdrugimznaczeniuaequitasjestregułąwykładniprawaiwtymsensie
przeciwstawiasięwykładnidosłownejiformalnej,opartejnainterpretacji
tylkoużytychsłów(verba)czytekstu(scriptum;litterae)lArgumentzesłusz-
nościjestwięcpomocniczyprzyinterpretacjiobowiązującegoprawal
