Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
I
Większośćludziwie,żeTrzeciaRzeszaskończyłasięorgiąsamospalenia,zsamobójstwami
HitleraiEwyBraun,Goebbelsaijegożony,Himmlera,późniejGöringaiwieluinnychwysoko
postawionychnazistów.Małoktozdajesobiejednaksprawę,wjakimstopniuwydarzenia
tewpisywałysięwszerszewzorcezadawaniasobieśmierciwhitlerowskichNiemczech.Czybyły
onezupełnienieoczekiwane,czyteżstanowiłyswegorodzajukulminacjęszerszychigłębszych
prawidłowościwideologiiizachowaniu?Niniejszaksiążkastawiasobiezaceludzielićodpowiedzi
natopytanie,analizującsamobójstwawNiemczechpomiędzyrokiem1918a1945–odkońca
pierwszejwojnyświatowejdozakończeniadrugiej.
Samobójstwojest„najbardziejosobistyminieprzeniknionymzludzkichczynów”,stwierdził
w1978rokuhistorykRichardCobb[1].Możesłużyćjakoostatecznewyjściezemocjonalnych,
społecznychlubekonomicznychproblemów,którewydająsięnierozwiązywalne.Współczesne
społeczeństwoprzypisujezwyklesamobójstwochorobie,dezawuująctymsamymjegomotywy
jakopatologiczne;takisposóbmyśleniapozbawiajednaktenczyn„potencjałuwyboruetycznego
irefleksyjności”[2].Cowięcej,sugeruje,żejakakolwiekhistorycznaanalizasamobójstwabyłaby
pozbawionasensu,ponieważdecyzja,abysięzabić,jestostatecznieefektemponadczasowych
słabości.PodkoniecXIXwiekufrancuskisocjologÉmileDurkheimzakwestionowałjednakten
pogląd.
Durkheimpostrzegałsamobójstwojakorezultatzdeterminowanychspołeczniestruktur.
Targnięciesięnaswojeżyciebyłodlaniegoefektembrakuintegracjijednostki
zespołeczeństwem.Durkheimskoncentrowałsięgłównienadestrukcyjnymichaotycznym
wpływienowoczesnościnacywilizowanespołeczeństwo[3].Jegoanalizasamobójstwaplasujesię
wtradycji„statystykimoralnej”–dziewiętnastowiecznegonurtu,którychciałodkryćszersze
iobowiązującewdłuższychokresachwzoryludzkiegopostępowania.Ichgenezaodzwierciedlała
polityczneikulturalnetendencjedrugiejpołowyXIXstulecia–okresu,kiedyrządy,zaangażowane
wpolitykęspołeczną,okazywałycorazwiększezainteresowaniewskaźnikaminarodzinizgonów,
poziomemprzestępczościipodobnymiparametramistatystycznymi.Począwszyodlat70.XIX
wieku,instytucjepaństwowewcorazwiększymstopniupostrzegałystatystykisamobójstwjako
ściślezwiązanezmoralnąkondycjąspołeczeństwa[4].Durkheimwyróżniłtrzygłównetypy
targnięciasięnaswojeżycie:samobójstwoegoistyczne,altruistyczneianomiczne.Samobójstwo
egoistycznewynikałozbrakuintegracjispołecznej,altruistycznewiązałosięzpragnieniem,aby
umrzećzasprawę,natomiastsamobójstwoanomicznebrałosięzcałkowitegoodwrócenianorm
iwartości[5].Wszystkietekategoriesąważnedlaniniejszegoopracowania,leczszczególnie
użytecznawydajesięanomia,ponieważpotrafiwyjaśnićsamobójstwojakowydarzenie
historyczne.Cowięcej,współcześniposługiwalisiępojęciemodpowiadającymkoncepcjianomii
(chociażniesamymterminem),abyinterpretowaćwłasnedoświadczenianowoczesnościoraz
odwrócenienormiwartości,któreichzdaniemskłaniałydosamobójstwa.Wieluhistoryków
zaakceptowałokoncepcjeDurkheima.Wkrótkiej,leczmimotoprowokującejdomyśleniaczęści
swojegoopracowanianatematangielskiegospołeczeństwaprzedindustrialnegoPeterLaslett
przyjąłjegoteorięsamobójstwawsposóbtypowydlahistoriografiilat60.i70.XXwieku.Laslett
utrzymywał,że„samobójstwo[było]najbardziejtypowymwskaźnikiemdemoralizacjispołecznej
[...]wyznaczającymrelacjepomiędzydyscyplinąosobistąaprzetrwaniem
społecznym”[6].MonografiaOliveAndersondotyczącasamobójstwwwiktoriańskiej
iedwardiańskiejAngliikoncentrujesięwprzeważającejmierzenadanychstatystycznychiopiera
napozytywistycznymisocjologicznympodejściuDurkheima,uwzględniającróżnicepokoleń,płci
ipochodzeniaspołecznego,abywyjaśnićróżnewzorysamobójstw[7].
MimotomediewistaAlexanderMurrayzauważył,że„podpewnymwzględemsamobójstwo
istatystykasąodsiebietakodległe,jaktotylkomożliwe”[8].Modelstrukturalistycznyprzypisuje
aktysamobójczeczynnikomspołecznym.Ponieważskupiasięwyłącznienaspołecznymwymiarze
samobójstwa,niebierzepoduwagęindywidualnychmotywacji,lekceważącwolnośćwyboru
jednostki.
