Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
16
Wstęp
wielogłowejhydry.Tenskrótowyprzeglądoczywiścienieobejmujewszyst-
kichbadaczyibadaczek,ajedyniewskazujenapewnepunktywęzłowe,
istotnedlamojejpracyiprzyjętegoprzezemniepodejściadotematu.
1.Punktyodniesienia
Wpracytejchcęspojrzećnasytuacjęchłopówprzezpryzmatzwiąz-
kówzbuntamiioporempodporządkowanychwperspektywieglobalnej.
KluczowesąmomentodkryciadlaEuropyobuAmeryk,pojawieniesię
kruszców,szczególniesrebra,kształtowaniesięglobalnegorynkuinowego
niewolnictwaorazwieleinnychprocesów,jakiesięztymwiązały.Punktem
wyjściamojejpracyjestzałożenie,żesytuacjachłopównaziemiachpolskich
wpisywałasięwglobalnytrendprzemian,wynikającychztworzeniairoz-
szerzaniasięrynkówmiędzyXVIaXVIIwiekiem.Zaautorami,takimijak
ImmanuelWallerstein,GiovanniArrighi,takżezaJanemSową,przyjmuję,
żepowstawaływtedyzrębynowegomodelugospodarczego
32
.Niechodzi
tutajodyskusje,jaktenmodelwyglądałinaczymonsięopierał.Chodzimi
raczejowskazanie,żepodwpływempowstającychwtedyprocesówgospo-
darczychzmieniałasięikształtowałarelacjadominacji,charakterystyczna
dlaokresumiędzyXVIaXIXwiekiem.Jejcechąbyłoprzekształcenieist-
niejącychrelacjipodwpływemmożliwości,jakiedawałrodzącysięrynek.
Wpływałotonakształtstosunkówspołecznych,powstanienowychrelacji
dominacji,podporządkowaniaiwyzyskupracy,jakrównieżnapodejmo-
wanieoporuwobectychprocesów.Relacjatawróżnychmiejscachroz-
maiciesiękształtowała.PrzykładowowobuAmerykachrozwijającesię
gospodarstwaupraw,np.trzcinycukrowej,farmymięsaiskórczyprze-
mysłbawełnianywymagałysporejilościdarmowejibezwzględnieeksplo-
atowanejsiłyroboczej,atowrezultaciedoprowadziłodowytworzeniasię
relacjiniewolniczych,jakiekojarzymywłaśniezamerykańskimniewolnic-
twem
33
.Czerpałyonezdotychczasistniejącychinstytucjiniewolnictwa,ale
dostosowałyjedonowejrzeczywistościpracyprodukcyjnejirozwijałypod
wpływemnowychokoliczności.
32
Zob.ImmanuelWallerstein,TeModernWorld-System.CapitalistAgricultureandthe
OriginsoftheEuropeanWorld-EconomyintheSixteenthCentury,AcademicPress,NewYork-
SanFrancisco-London1974;GiovanniArrighi,TeLongTwentiethCentury.Money,Power
andtheOriginsofourTimes,Verso,NewYork-London2010;J.Sowa,Fantomoweciałoł
33
JeremyBlack,TeAtlanticSlaveTradeinWorldHistory,Routledge,NewYork-
London2015,s.40-42;CaroleShammas,TeRevolutionaryImpactofEuropeanDemandfor
TropiclaGoods,(w:)TeEarlyModernAtlanticEconomy,red.JohnJ.McCusker,Kenneth
Morgan,CambridgeUniversityPress,Cambridge2000,s.164-166.
