Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
A
abakus
(gr.abaks,łac.abacus):10prostokątny
stółzkamienia,marmuru,drewnalubgliny.
20warchitekturzekwadratowapoziomapłytasta-
nowiącaelementgłowicykolumny(fiarchitekto-
niczneporządki).30tablicaposypanapiaskiemlub
mąką,służącamatematykomdokreśleniafigur,
zw.tabliczkąfiPitagorasa.A.zwanowśred-
niowieczurodzajpomocniczejtabliczkimnożenia.
abaton
gr.,świętemiejsce,siedzibasiłnadprzy-
rodzonych,zazwyczajogrodzona(fitemenos)
iwyizolowanaodświatazewnętrznego;możeto
byćprzestrzeńotwartalubwydzielonaczęśćbu-
dowlisakralnej(fiadyton)oograniczonymdostę-
pie.M.Ł.
Abdera
gr.:10miastowpd.TracjinadM.Egej-
skim,założonewpoł.VIIw.p.n.e.przezJonów
zfiKlazomenai,apojegozniszczeniuprzezTra-
ków,ponowniezałożonewiekpóźniejprzez
fiTeos.SwójrozkwitprzeżyłowVIw.p.n.e.Na-
stępniezależneprzezkrótkiczasodPersji,później
członekfiAteńskiegoZwiązkuMorskiego(1.),od
352p.n.e.podlegałoMacedonii.Wokresierz.
uzyskałostatuswolnegomiasta(civitaslibera).
Ojczyznafilozofów:fiDemokryta,fiProtagorasa.
Wgmitologiigr.A.założyłHeraklesdlauczczenia
swegoprzyjacielaAbderosa,któregowtychokoli-
cachpożarłykoniefiDiomedesa(1.).20miastona
pd.wybrzeżuHiszpanii,założoneprzezFenicjan.
Wczasachrz.znanezpołowutuńczyków.
abderyta
(gr.abderites),mieszkaniecfiAbdery.
MieszkańcyAbderymieliopinięludzigłupich
iograniczonych-stąda.jestsynonimemgłupca,
mimożemiastotobyłoojczyznąfilozofówfiDe-
mokrytaifiProtagorasa.
Abrittus
(bitwa)fiGoci,fiDecjusz(40)
absyda
fiapsyda
Achaja
(gr.Achaia):10krainawpn.częściPelo-
ponezunadZat.Koryncką,graniczącazfiElidą,
fiArkadiąifiSikyonem,zamieszkanaprzez
Achajów(odmiennychodHomerowych;fiAcha-
jowie),mówiącychwczasachhistorycznychdia-
lektemzgrupypn.-zach.(fiAchajskiZwiązek).
20tzw.A.Ftiocka(inaczejFtiotyda,gr.Achaia
Phthiotis),krainasąsiadującazfiTessalią(której
jednaz4tetradzośrodkiemwfiFarsalos,grani-
czącazA.Ftiocką,nosiłanazwęFtiotis);uHomera
ojczyznaAchillesa.Wczasachhistorycznych
AchajowieFtioccybylifiperiojkamiTessalów,po-
temjednakusamodzielnilisięiuzyskalimiejsce
wfiAmfiktioniiDelfickiej.WIIIw.p.n.e.A.Ftioc-
kanależaładoZwiązkufiEtolskiego,aod196
p.n.e.doZwiązkufiTessalskiego.30prowincja
rz.,obejmującaobszaryGrecjiwłaściwejiwysp,
utworzonaw27p.n.e.Wcześniejterenygr.nadzo-
rowanozfiMacedonii.Stolicąprowincji-zarzą-
dzanejprzezzmieniającegosięcorokufipropre-
tora-byłKorynt[fikolonia(2.)],anajejterenie
znajdowałysięteżwolnemiasta(fiAteny,Niko-
polis)iin.kolonierz.(Patrai).10-30J.Rz.
Achajowie
(gr.Achaioi),mianemtymprzyjęło
sięokreślaćgrupęplemiongr.,którepojawiłysię
naterenieGrecji,przybywającprawdopodobnie
zobszarównaddunajskichw1.poł.IItys.p.n.e.
A.zajęliPeloponez,podbilimiejscowąludność
iutworzyliwielepaństewek,zktórychnajważniej-
szebyły:fiArgos,fiMykeny,fiPylos,fiTiryns,
główneośrodkistworzonejprzezA.kulturyfimy-
keńskiej.NajwiększyrozwójpotęgiA.nastąpiłpo
1450p.n.e.,gdyA.pozdobyciuKretyopanowali
wsch.częśćbasenuM.Śródziemnego.Wtedyteż
zaczęlidocieraćdowybrzeżypd.AzjiMn.(doPam-
fyliiiCylicji)inaCypr.Mielipunktyoparcianawy-
brzeżachsyryjskich.KrespotędzeA.położyłapo
ok.1200p.n.e.wędrówkafiDorów,którzyosiedli
wewsch.ipd.krainachPeloponezu,zmuszając
częśćA.doopuszczeniaswychsiedzibiprzeniesie-
niasięnawybrzeżaAzjiMn.oraznaCypr.WIlia-
dzieiOdyseifiHomeraspotykamylicznewzmian-
ki,dotycząceustrojuspołecznegoipolitycznego,
kulturymaterialnej,obyczajówiwierzeńepoki
mykeńskiej.HomernazwąA.obejmujewszystkich
Greków.
AchajowieFtioccy
fiTessalskiZwiązek
AchajskiZwiązek
(gr.Achaioi),państwo
związkowenaPeloponezie.PierwszyA.Z.,wg
fiPolibiuszaliczący12poleisczłonkowskich[je-
dyniemiastafiAchai(1.)],istniałwokresiear-
chaicznymiklasycznym.WczesnyA.Z.zanikł
wIVw.p.n.e.,najprawdopodobniejwwynikuwoj-
