Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
XXVII
Zarysgramatykipolskiej
VII.Odmianaczasowników
Polskieczasownikimająnastępująceformy:
1.aspekt(ikrotność)
2.tryby(oznajmujący,rozkazującyiprzypuszczający/warunkowy)
3.strony(czynna,bierna,zwrotna)
4.czasy(teraźniejszy,przeszły,przyszły)
5.liczby(pojedynczaimnoga)
6.osoba(pierwsza,druga,trzecia)
7.rodzaje(tylkowczasieprzeszłymiprzyszłymzłożonym:męski,żeński,nijaki,mę-
skoosobowy,niemęskoosobowy).
1.Tworzenieformdokonanychiniedokonanych,
jednokrotnychiwielokrotnych
Polskieczasownikiwystępująwparachzewzględunaaspektdokonanylubniedoko-
nanyoraznazywanieczynnościjednokrotnejiwielokrotnej.Otoprzykładyparaspekto-
wychróżniącychsięobecnościąlubnieobecnościąprzedrostka:
karmić
szukać
mówić
ruszyć
jechać
czytać
pisać
robić
–
–
–
–
–
–
–
–
napisać
omówić
nakarmić
poszukać
zrobić
pojechać
wyruszyć
przeczytać
gotować
kłamać
wieźć
gonić
nieść
kroić
brać
biec
–
–
–
–
–
–
–
–
ugotować
przebiec
skłamać
zabrać
zwieźć
przynieść
pokroić
dogonić
Używanesąteżparyaspektowesupletywne,wktórychwystępujądwaróżnewy-
razy:brać–wziąć,przełożyć–przekładać,widzieć–zobaczyć,mówić–powiedzieć,albo
tworzonesąprzezwymianygłoskowe:doświadczać–doświadczyć,doradzać–doradzić,
odkurzać–odkurzyćo
Niektóreczasownikiużywanesąwznaczeniachdokonanychiniedokonanychjedno-
cześnie:potrafić,zdołać,kazaćo
Cechącharakterystycznączasownikówniedokonanychjestto,żetworząoneczas
przyszływsposóbopisowy:będępisał,będęgotował,będęrobił.Czasownikidokonane
natomiasttworzączasprzyszłyprosty:napiszę,ugotuję,zrobięinietworząformcza-
suteraźniejszego(atylkoczasprzeszłyiprzyszłyprosty:napiszę–napisałem,ugotuję
–ugotowałam,zrobię–zrobiłemo
Czasownikijednokrotnenazywajączynnośćwykonywanątylkoraz,np.podskoczyć,
zapisać,wywiesić,awielokrotne–czynnośćpowtarzalną,wykonywanąwielokrotnie:
podskakiwać,zapisywać,wywieszać.Sąonetworzonezwłaszczaprzezdodanieodpo-
wiedniegoprzyrostka,np.-ywać/-iwać;-ować/-awaćalboprzezwymianęsamogłosko-
wą,np.wieźć:wozić;nieść:nosićo
Szczegółoweinformacjenatemattego,czyczasownikjestdokonanyczyniedoko-
nany,czydwuaspektowy,czynazywaczynnośćjednokrotnączywielokrotną,sąpoda-
newopisiegramatycznymprzyposzczególnychhasłachsłownikowychczydefinicjach
znaczeń.
2.Tworzenieformtrybu
Podstawowąformąwtymzakresiejesttryboznajmujący.Poszczególneformypo-
danesąwewzorachodmian(por.niżej).Formytryburozkazującegodladrugiejoso-
byczasuteraźniejszegowliczbiepojedynczejsąpodanewopisiegramatycznymprzy
poszczególnychhasłach.Dotejformydodajesiękońcówki-my,np.czyń-my,czytaj-my,
przytworzeniuformdrugiejosobyliczbymnogiej.Dlautworzeniatryburozkazującego
