Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Plebana.WKomediirybałtowskiejnowejpoja-
wiasięgodzącKonfederatazKantoremiMa-
gistrem.Cieszysięnawetpewnymszacun-
kiem,któryzawdzięcza...swymwojennymwy-
czynom.
Sprytnyplebejusz,„staropolskiSzwejk”(S.
Grzeszczuk),zręcznościąiskłonnościądonie-
rycerskichzachowańprzypominającynieco→
Arlekina,zktórymniektórzyinterpretatorzy
(J.Lipiński)wiążąjegoteatralnyrodowód.
ALBERTYNKA(W.GombrowiczOperet-
ka),„cuddziewczynka”.Młodadziewczyna,do
którejzalecająsięSzarmiFirulet.Obuodstra-
szafakt,żeA.marzyo„nagości”.Wczasiere-
wolucjiwykradzionaiukrytaprzezZłodzieja-
szkówwtrumnie.Wychodziwfinalewitanaja-
ko„wieczniemłodanagość”.
„Jestpiękna.Alejesttakżecałkowiciebez-
wolna.Pozwalasięzmienićwkokotęiwykraść
zdworskiegobalu.Mówimało,ajeślimówito
głupstwa.AledlategowłaśniepodobasięGom-
browiczowi.DlaGombrowiczamłodośćjestsła-
baibezradna,...więcpiękna.(...)Pięknajest
dlatego,żejestniczym,amożebyćwszystkim.
Zobaczyćwniejsymbolnatury-ciężko,głupio,
niezdarnie.Autentyczności-nonsens:bełkoce,
albopleciefrazesy(...).Chociażmożetoza-
brzmiećśmiesznie,A.jestdziewicą.Dziewicą
bezwstydną,aledziewicą”(J.Błoński).
Dziejesceniczne:C.Hubeau(prapremiera,Paryż
1970).Polska:J.Barańska(Łódź1975),J.Pacuła
(Warszawa1980),M.Świtaj(Warszawa1983),D.
Segda(Kraków1989).
ALBIN(A.FredroŚlubypanieńskie),łza-
wy,sentymentalnyinieporadnyzalotnikKla-
ry,któraodrzucajegoafektynietylkozewzglę-
dunajegocharakter,aletakżedlatego,że
przysięganigdyniewychodzićzamąż.A.zdo-
bywajednakrękęKlarynastraszonejprzez
GustawawizjąślubuzRadostemiopowieścią
orzekomejmiłościA.doAnieli.Uważanyprzez
niektórychkomentatorów(np.J.Kleinera)za
parodięsentymentalnegokochanka,stanowi
przeciwieństwozawadiackiegoipełnegoani-
muszuGustawa.Wbrewutartejopiniiniejest
jednakkompletną„ofiarąlosu”,oczymświad-
czychoćbyjegogotowośćdopojedynkowania
sięzRadostemoKlarę.JakzauważaT.Żeleń-
ski-Boy,znamyA.tylkojakokochanka,więcje-
gosentymentalizmmożebyćjedyniemaską
przyjętąnaczaszalotów.
Dziejesceniczne:L.Rudkiewicz(prapremiera,Lwów
1833),B.Ładnowski(Warszawa1862),J.Tatarkie-
wicz(Warszawa,IIpoł.XIXw.),J.Śliwicki(Kraków
1893),R.Żelazowski(Lwów1894),W.Brydziński
(Warszawa1926),M.Maszyński(Warszawa1929),
T.Wesołowski(Warszawa1936),J.Englert(Teatr
TV1966),A.Zaorski(Warszawa1969,TeatrTV
1972),którybodajjakopierwszyposzedłzasugestią
Boya;K.Kaczor(Kraków1971),T.Borowski(War-
szawa1976),rozwijającyiwzmacniającytakąinter-
pretację;W.Alaborski(Warszawa1984),P.Kozłow-
ski(Warszawa1995),któregoA.niebyłpłaczliwy,
aleraczejwystraszonytemperamentemKlary,zaś
sentymentalizmtraktowałjakomodnąformęzacho-
wańwłaściwązalotnikowi.
ALCEST(MolièreMizantrop),wrógpa-
nującejwsalonachobłudyinieszczerości,mó-
wiącyotwarcie,comyśli.Naskutekbezkom-
promisowejpostawyprzegrywaniesłusznie
proces,zostajespotwarzony,awreszcietraci
ukochanąCelimenę.Rozgoryczonyusuwasię
zeświataobłudy,cointerpretowanojakodecy-
zjęorozpoczęciusamotnegożyciazdalaodlu-
dzi,anawetjakozapowiedźsamobójstwa(J.
Kott).
Bezkompromisowymoralista.Gardziza-
równoludźmiobłudnymi,jakitymi,którzy
przystająnaobowiązującąkonwencjęnie-
szczerościwimięświętegospokojuirozsądku
(Filint).Czaseminterpretowanojegopostawę
jakokarykaturę,zarzucającmubrakdystan-
su,poczuciahumoruiwyrozumiałościdlaludz-
kichsłabości(np.T.Żeleński-Boy),częściejjed-
nak,zwłaszczawspółcześnie,uważasięgoza
moralnegokontestatora,bezwzględnieobna-
żającegoobłudężyciaspołecznego(Z.Hübner).
Dwoistośćinterpretacjiwypływazzasadniczej
dwuznacznościpostaci.JakpisałR.Goodman:
„A.obsadziłsamsiebiewroliarystokratyimę-
czennika(...).Rozbudowałsweniezwykłeprze-
konaniadotakśmiesznychrozmiarów,żedo-
prowadzatylkodowłasnejklęski.Jestkomicz-
nywbrakupoczuciaproporcji,wgwałtowności
oburzeniawywołanegosprawamidrobnymi,a
takżewbrakupoczuciahumoru;jednocześnie
jednakjegobezkompromisowauczciwośćzy-
skujenaszeuznanie,asiłajegopasjinaszą
sympatię.Wyśniłsobieidealnyświatiidzieku
swemucelowiniebaczącnaloswłasnyiuczu-
ciabliźnich.Niejestanibłaznem,anibohate-
rembezskazy”.
Dziejesceniczne:Molière(Paryż1666),którygrałA.
jakopostaćkomiczną,aponieważrolęCelimenypo-
wierzyłswejmłodejżonieArmandzieBejart,dostrze-
ganowjegoA.elementyautoironiczne;M.Baron(Pa-
ryż,lata80.XVIIw.),podkreślającyogładęihuma-
nitaryzmbohatera;Molé(Paryż1754),Fleury(Pa-
ryż,1774),E.Geffroy(Paryż,IIpoł.XIXw.)-pierw-
szy,któryakcentowałsmutekiciemnestronypsy-
chiki„mizantropa”;G.Worms(Paryż1877),podob-
niemelancholijnyismutny;L.Guitry(Paryż1922),
któryusiłowałpogodzićkomizmA.zpowagąjego
buntu;P.Dux(Paryż,lata30.),J.L.Barrault(Paryż
1954)-naiwnyoptymistawierzącywludziidopiero
podwpływemrozczarowańdecydującysięnasamot-
ność;M.vonSydow(Sztokholm1957,reż.I.Berg-
5
