Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
bajkaklasyczna
niesieniudożycialudzkiegojednostkowegoigro-
madnego,szczególniegdyonozaczęłoprzybierać
formęwalki,wktórej,jakwświeciezwierzęcym,
tryumfowałygwałtichytrość.
Pierwotnafunkcjabżjakoepizoduprzykładowego
lubdowodowegoprzywłaściwymGrekompoczu-
ciuharmonii,jakawinnazachodzićmiędzycało-
ściąaczęścią,zadecydowałaoepigramatyczności
bżgreckiej.Ponieważnatreśćjejskładasięzpo-
czątkuwyłączniezawziętawalkawświecieprzy-
rodyżywej,azczasemdopierozdarzeniazżycia
ludzkiego,charakterbżbyłpoważny,nierzadko
jednakzprzymieszkąswoistegohumoruludowe-
go;duszęzaśbżipodstawęjejdramatycznoścista-
nowiłaantyteza,zwłaszczasiłyisłabości,zazna-
czającasięjużwtytułach,jakLewimucha,Zając
iżółw,Wilkibaran.
B.ludowaposzładośćszybkonausługiliteratury.
NieużywałjejjeszczeHomer,piewcapotęgimoż-
nych,niezainteresowanyzresztąaniwalkąsza-
rakówżycia,aniniewspółczującyznimi.Pierw-
szyzabytekbżliterackiejzachowałsięwpoema-
ciedydaktycznymbeockiegochłopa,Hezjoda,
pt.Dnieinoce(wl.202-209).Jesttosiedmio-
wersowyajnos(‘aktualneopowiadanie’),które-
gotreśćstanowidramatycznarozmowamiędzy
słowikiematrzymającymgowszponachjastrzę-
biem.B.tejjakoapeludosumienianiesprawiedli-
wychsędziówużyłpoetapokrzywdzonyprzezsąd
arystokratów.Pierwsząbżprozaicznąprzekazał
wswejHistorii(ks.I,141)Herodot,nazywającją
logos(‘zmyślonaopowieść’).Jesttoopowiadanie
ogrającymnaflecierybaku,włożonewustakró-
laperskiegoCyrusa,apełnionofunkcjędowodu
wzwiązkuzwydarzeniamipolitycznymi.Odcza-
sówPlatonaużywanonaoznaczeniebżprzeważ-
niesłowamythos.
Równoleglerozwijałasiębżludowaotreścispo-
łecznej,anajpełniejszyjejrozkwitnastąpiłwVI
w.p.n.e.,kiedywokresiewalkiostrychprzeci-
wieństwklasowychwystąpiłnajwybitniejszybaj-
kotwórcagrecki,Ezop.Zwyczajemgreckimzwią-
zanoznimcałąprodukcjębajkowątakdalece,że
wszystko,cosięukazałowtejdziedzinieponim,
anawetprzednim,przypisywanojemu,ab.zwie-
rzęcymnadanonazwęezopowych.Nowoczesna
nauka,niechętnaEzopowizajegokrytycznąpo-
stawęwobecspołecznychireligijnychstosun-
kówwGrecji,uznałagozapostaćlegendarną,
wykorzystująckrążącąwśródmasksięgęludową,
wktórejbezimienniautorzyzłączylifaktyzfanta-
stycznąopowieścią.Tymczasemistniejądowody,
żeEzoprzeczywiścieżyłidziałałwVIw.p.n.e.
(Herodotks.II,134,scholiastadokomediiArysto-
fanesa,HeraklideszPontu,wzmiankiuArystofa-
nesa,PlatonaiArystotelesa).
58
WwiekuIVp.n.e.zacząłsięnowyokresbżgrec-
kich.Wmiejsceoryginalnychbajkotwórcówzja-
wilisięzbieracze(np.wIVw.DemetrioszFalero-
nu),którzywyodrębnialib.ztreścipodstawowej,
np.zutworuHezjodawyjęliznanąbżosłowiku
ijastrzębiu,podobniezinnychpoetów(Archilo-
cha,SimonidesazSamos,Solona),aopowiedzia-
neproząłączyliwzbiory.Wtedybżporazpierw-
szyposzłynausługęnauczaniaszkolnegoze
względunaichtreść,którąprzekształconozespo-
łecznej,oantyteziesilnychisłabych,namoralną,
przeciwstawiającsobiezłychidobrych.Przerób-
kitejdokonanozapomocątakzwanychepimy-
tiów,tj.dodatkównakońcubż,któreponadtouła-
twiałyrozumieniebżwyodrębnionych,aleczęsto
tymsamymzniekształconych.Sątowięckomen-
tarzepodyktowanepotrzebąnauczania,przeważ-
nienieudane.Uczniowieszkółretorycznychupra-
wialinabżpierwszećwiczeniastylistyczne,tak
zwane⇒PROGYMNASMATA,którymzawdzięcza-
myzachowaniebżezopowychwtakwieluodpi-
sach,itowkilkuczęstorównoległychredakcjach
różniącychsiętylkodrobnymiodchyleniamistyli-
stycznymi.Wtedyteżzacząłsięprocesdoskonale-
niaformalnegobż,aprzedewszystkimwersyfika-
cji(np.wiadomośćPlatonaoSokratesieprzerabia-
jącympoetyczniebżEzopawwięzieniu).
Ustaliłysięzaśdwatypyprzetwórstwa:wcześ-
niejszywjęzykułacińskim,zachowującypier-
wotnąformęepigramatycznejbżezopowej,ipóź-
niejszy,któryprzedstawiałtematykęezopowąepi-
cko,dającpoczątekbżnarracyjnej.Odtądrozwój
bżliterackiejszedłwjednymztychdwóchkierun-
ków.
Przedstawicielemtypuepigramatycznego,aza-
razempierwszymznanympoetąpoświęcającym
bżcałąswądziałalnośćpisarską,byłniewolnik
rzymski,apotemwyzwolenieccesarzaAugusta,
Fedrus,któregomożnauważaćzawłaściwego
twórcęliterackiejklasycznejbżOnteżobokepi-
mytionupierwszyużywałmorałunapoczątkubż
(zwanegopromytion);miaręwierszowąstanowiły
uniegojamby.Odtądistniejejużbżautonomicz-
nawtymsensie,żestanowicałośćliterackąsamo-
dzielnąwprzeciwieństwiedojejpierwotnejfor-
myjakoepizodycznegoprzykładulubdowodu.
BżFedrusazachowałycharakterezopowyjeszcze
wtymznaczeniu,żezawieraływpierwszymokre-
sietwórczościtegoautorawyraźnąiostrąkrytykę
stosunkówspołecznych.Typnarracyjny,również
autonomicznyjakuFedrusa,zapoczątkowałpoeta
greckiIIw.n.e.,Babrios,ujmującswebżpodobnie
jakFedruswjamby.Wtensposóbwpierwszych
wiekachnowejeryustaliłasięstrukturabżklasycz-
nej,greckiejirzymskiej,wformie,którautrzyma-
łasiędodziś.
