Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
ŚWIAT–eksplikacja
15
zewnętrzny,sakralny–świecki.Przezwłączeniecharakterystykpozytywnychwzłożonąsieć
relacjipowstająznakikompleksowe,symboleozasięguuniwersalnym.Jednymznajszerzej
rozpowszechnionychjestdrzewokosmiczne.Ważnytypzwiązkówopierasięnazasadzie
hierarchiczności,wyróżnianesą„elementypierwsze”(żywioły),więcziemia,woda,ogień,
powietrze,niekiedymetal,drewno,kamień,którereprezentującałezespołyzjawiskznimi
powiązanych.Założenieistnieniaekwiwalencjiwsystemiepozwalaustalaćzmitologizo-
wanełańcuchytypu:góra–wschód–słońce–lato–ogień–czerwony–żelazo–jakieś
zwierzę–jakaśroślina–jakiśpokarm–jakieśbóstwo–określonagrupaspołecznaitd.Top
Mir416.
Utrzymanieładuświataopierasięnaobecnościsiłprzeciwstawnych,międzyktórym
odbywasięcyklicznie„pojedynekkosmologiczny”,zapewniającyświaturównowagę,sta-
czanyprzezgromowładnegobogauranicznegozbóstwemchtoniczno-wodnym,smokiem:
ind.IndraiWrytra,grec.ZeusiPyton,rzym.JowisziDracon,germ.ThoriJormungund,
bałt.PerkunasiVelnias,wmitachstarosłowiańskichPeruniWeles/ŻmijIvTopIssl4–179,Kemp
SInd233,343–344,SzyjRS59–64.
Modelmitopoetyckisięgaczasówrewolucjineolitycznej(8–4tys.latp.n.e.,kiedynate-
renachEuropyiBliskiegoWschodunastąpiłoudomowieniezwierzątidzikorosnącychzbóż,
przejścieodłowiectwadorolnictwa),powstałprzedcywilizacjamiBliskiegoWschodu,Mo-
rzaŚródziemnego,IndiiiChin,ajegoelementysąobecnewewspółczesnymobrazowaniu
poetyckimTopMir405,por.ElTrak,ChevDic4/284–288.
Mitopoetycznymodelświatależyupodstawwieluróżnych(zawszetylkocząstkowych,
niepełnych)tekstówkultury.Wyróżnionąpozycjęzajmująmitykosmogoniczneilegendyaj-
tiologiczne,wktórychzawartajestgenetycznainterpretacjarzeczywistościtzn.relacjeopo-
wstaniuświatawistocieodpowiadająnienapytanie„Jaktonaprawdębyłonapoczątku?”
tylkonapytanie„Dlaczegoświat,ludzie,zwierzęta,roślinysątakie,jakiesą?”.Wprzeka-
zachmitologicznychzarazemustanawianesąschematyprzestrzenno-czasoweilogiczne,
charakterystykiilościoweiwzorceosobowe,rodzinne,społeczne,takżezasadyetyki,po-
zwalająceodróżniaćto,codozwoloneizakazane,dobreizłe.
Wwielunajstarszychkulturach,naterenieEuropyiAzji,AmerykiiAfryki,poja-
wiająsiępodobnemotywykosmogoniczne.
Motywkosmicznegojaja–zalążkaświataToporow1977,s.132,pojmowanegojakoandro-
gynicznajednośćniebaiziemiElSac239–240,ElTrak397–400,pojawiasięwróżnychwariantach
wwierzeniachafrykańskichPiłAfr333,wmitologiiegipskiej,arabskiej,chińskiejijapońskiej,
takżewmitologiiindyjskiej,fińskiej,greckiej,słowiańskiej(zob.niżej).Najstarszymkultu-
romznanyjestrównieżmotywpowstaniaświatawwynikurozkawałkowaniaciałapierwot-
negobóstwa(zob.niżej–tradycjachińska,babilońska,egipska,indyjska,skandynawska).
Najczęstszym,niemaluniwersalnymmitycznymobrazempoczątkuświatajestpierwotny
bezmiarwód,zktórychwkolejnościwyłaniasię(jesttworzona)ziemiaiczłowiek(zob.
dalejotradycjifińskiej,babilońskiej,indyjskiej,greckiej,judaistycznej,słowiańskiej).
Winnejrozpowszechnionejwersjimitukosmogonicznegonapoczątkuświataumiesz-
czanajestrodzącaZiemiajakoWielkaMatka,TerraMaterLeemMit161,GieyMit153–155,Lur
Słow278–279.
Mitomostworzeniuświatatowarzysząmityopotopiejakokontrolowanymprzezbo-
gówpowrociedopierwotnegochaosuiotwieraniunowejepokiwdziejachświata.
LudomAmerykiPółnocnejznanybyłmotywtworzeniaświataprzezwyłonienie
sięwszystkichjegoelementówzpodziemia,będącegołonemmatki-ziemi,gdziedojrzewały
onedodalszego,nowegożyciapodsłońcemLeemMit247.Aztekowiewierzyli,żepierwotna
boginizostałarozerwanananieboiziemię,azkolejnychelementówjejciałapowstałyod-
powiednieelementyświata–wziemskiejczęściwłosyzmieniłysięwrośliny,oczyiuszy
