Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
ŚWIAT–eksplikacja
pewnymiroślinami,wcałymświecieistotżywych,wcałejprzyrodzie,obowiązuje
„zasadasolidarnościzżyciem”.Jejjedynympowodemjestwedlebadaczyobrona
przezzniszczeniemiśmiercią.
Narzędziem,którewistotnysposóbprzynajmniejdopewnegostopniaporząd-
kujetęróżnorodność,jestgatunkowezróżnicowanieprzekazów,któresyste-
matycznieprezentujemywczęścidokumentacyjnejwszystkichartykułówhasło-
wychnaszegoSłownika.Relacjepotoczne,opowieściwspomnienioweiwierze-
niowe,bajkiimitykosmogoniczne,podaniailegendyajtiologiczne,takżewiersze
poetówchłopskich,pieśni,modlitwy,zamówienia,przysłowiaizagadki–wszyst-
kietetypyludowychtekstówmająswoistąpoetykęwzwiązkuzczymzawarty
wnichprzekazoświeciejestkażdorazowouwikłanywróżnekonwencjenadaw-
cze,różnemodalności,różneperspektywyiintencje.Najbardziejarchaiczne–
metaforyczneipoetyckie–wyobrażeniaprzenosizagadka,przysłowiejestreali-
styczneipouczające,charakterwierzeniowyiobjaśniającyparadoksyświatamają
mitykosmogoniczne,kreatywnośćiidealizacjaznamionujebajkiibaśnie,podkon-
trolą„zdrowegorozsądku”pozostająwspółczesnerelacjepotoczne.
Najbardziejarchaicznymodelświata,rekonstruowanyprzezantropologówkultury
napodstawiedanychzróżnychtradycyjnychkultur,łączyczłowiekaiświat,kulturęina-
turę,doświadczeniaempirycznezwiarąiprzekonaniami,macharaktermitologicznyipo-
etycki(„mitopoetycki”TopMir324).
Ogólnokulturowycharaktermakoncepcjatrójdzielnościświata,podziałna
niebo-ziemię-podziemie(piekło)ElSac65–66,ChevDic3/227,TomDrz67–70,SzyjRS69.Łączność
międzynimijestmożliwazapośrednictwemwszechświatowejkolumny,osi,axismundi,wy-
znaczającejzarazemśrodekświataElSac74,centrum,pępek(omfalos)–miejsceonajwyższej
mocysakralnej,wyznaczaneteżprzezgórę,drzewo,kamień,włócznię,miecz,słup–wokół
któregorozciągasię„naszświat”ElSac65–70,ElTrak361–364,KempSInd87,TomDrz71–74iodktó-
regowyznaczanesąstronyświata–zwyklecztery.Powszechnymsymbolemwszechświata
jestdrzewo,bopoprzezmożliwośćodradzaniasięoznaczażywotnośćiniezniszczalność
kosmosu,atrójdzielnabudowadrzewa(korona–pień–korzenie)jestskorelowanaztrójpo-
ziomowościąświata(niebo–ziemia–podziemie);zarazemposzczególnepoziomykosmosu
idrzewasąwiązanezokreślonymirodzajamibytów:korona/niebozbóstwami,duchami
iptactwem,pień/ziemiazczłowiekiemizwierzętaminaziemnymi(jelenie,konie,wie-
wiórki),korzenie/podziemiezdemonami,rybami,wężami,jaszczurkami,żabamiKemp
SInd116,zob.teżElTrak266–268.Fundamentświatastanowihierogamianiebaiziemi,azna-
kiemwięzimiędzynimijestpiorunizapładniającydeszczElTrak235–238,MifTok1/466,ChevDic
4/284–288.
Modelmitopoetyckiobejmujenietylkoświatmaterialny,aleteżspołeczny,wiążeob-
razświatafizycznegoiprzyrodniczegozdziałalnościączłowieka–gospodarczą,społeczną
ikulturową.Światwtymujęciujestantropokosmosem.„Wszystkowiążesięwnimze
wszystkim”,wtymmyśliorzeczachzsamymirzeczami,ajednaitasamatreśćmożebyć
wyrażanazapomocąróżnychkodów–werbalnego,zachowaniowego,przedmiotowego,
roślinnego,zwierzęcegoTopMir404–419.
Tenarchaicznyobrazświataiczłowieka,opartynadoświadczeniu„naiwnym”icha-
rakterystykachpozytywnych,jestwtórnieorganizowanymentalniewsystemcechopozy-
cyjnych,któredotycząprzestrzeni(góra–dół,niebo–ziemia,prawy–lewy,wschód–zachód,
północ–południe),czasu(dzień–noc,lato–zima),kolorów(biały–czarny,czerwony–czarny),
atakżerelacjinatura–kultura,męski–żeński,swój–obcy,bliski–daleki,wewnętrzny–
