Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
12
ŚWIAT–eksplikacja
Polistadialnośćkulturyludowej,wielośćperspektywogląduiprofilowanie
obrazuświataorazzróżnicowaniegatunkoweformwyrazuprzekładająsięna
wielośćfunkcjonującychwtejkulturzewizjiświata.Wypunktujmyjekrótkona
wstępie.
Polskakulturaludowadziedziczyzgłębokiejprzeszłościprasłowiańskiejiin-
doeuropejskiejstarszymodelmitologiczny.Wmodelutymładświataoparty
jestnanapięciumiędzyprzeciwieństwamiświatłaiciemności,dobraizła,ży-
ciaiśmierci,pierwiastkamęskiegoiżeńskiego.Dwoistośćjesttraktowanajako
immanentnacecharzeczywistości,potwierdzonaprzezsystemopozycjisemio-
tycznych(językowychikulturowych)typugóra/dół,jasny/ciemny,bliski/daleki,
niebo/ziemia.
Dokosmosujestodnoszonytakżepodziałrólnamęskieiżeńskie.Niebozwią-
zanezogniemisłońcem,jestzapładniającymojcem,zaśziemiazwiązanazwodą,
jestrodzącąmatkądlawszystkiego,cożyje.Niebozapładniaziemięwczasiedesz-
czu.Wzagadceniebo,ziemia,woda,wiatr/powietrzesąwobecsiebiejakojciec,
matka,syn,córka.
Ztradycyjnegomodeluświata,znanegoszerokowielukulturom,polskakul-
turaludowaprzejmujewyróżnienietrzechpoziomów–nieba,ziemiipodziemia,
któreznajdująsymbolicznywyrazwobraziedrzewa,zprzypisanymidoposzcze-
gólnychczęścirodzajamibytów(bóstwaiptakiwysoko,ludzie,zwierzęta,ro-
ślinynaziemi,demonyipłazyprzyziemneipodziemne);akcentowaniepoczątku
ikońcaświata,wyróżnieniewjegostrukturzecentrumiosi,granicistron,wy-
obrażenianatematkształtuświata.
Wrozumieniuludowymświatprzycałejswojejzłożonościjestpewnącało-
ścią.Światżyje;ożywazwiosną,zielenisięikwieci–jakroślina.Jegosymbolicz-
nymprzedstawieniemjestżyweiwiecznieodnawiającesiędrzewo(„drzewoko-
smiczne”),któregoobrazpojawiasięzwłaszczawzagadkachiwkolędachnowo-
rocznych(jestteżobecnynatradycyjnychwycinankach).Nietylkoroślinyizwie-
rzęta,aleiciałaniebieskie,ziemia,woda,ogień,wykazująfunkcjepsychiczne,po-
siadajączucieiwiedzęwrozmaitychstopniach.Światwspółczujezczłowiekiem
ijestwrażliwymoralnienabiegsprawwświecieludzkim.Weselisięiradujezdo-
brego,płacze,żałuje,smucisię,kiedydziejesięcośzłego.Wymierzaczłowiekowi
sprawiedliwość,karzezanaruszeniezasadmoralnych.Ziemiapochłaniazłychlu-
dzi,odmawiaprzyjęciasamobójcy.Ogieńiwodanieprzyjmująkrzywoprzysięzcy.
Wodawspółczujezdradzonejdziewczynie.Piorunrazizabójcę.Niebopłaczenad
zabitymJezusem.Słońcećmisięnawidokgrzechu.
Równocześniepolskakulturaludowajestzdominowanaprzezprzyswojony
biblijny,judeochrześcijańskimodelświata,wedlektóregoświatzostałstwo-
rzonymocąsłowaprzezBoga(aczłowiek–„naobrazipodobieństwoBoga”)ijest
przezniegorządzony,zostajepodjegonieustającąkontroląiopieką.Znamienne
dlategomodelujestwyrazistemoralnewartościowaniepostępowaniaczłowieka
wkategoriachdobra/zła,któreznalazłoswojeprzedłużeniewchrześcijańskim
przeciwstawieniuświataiKrólestwaBożego.Wtymobrazieświataoboknieba
iziemiważnemiejscezajmujepiekło,czyścieciraj.
