Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
MałgorzataGnyś-NideckawartykuleCzłowiek–jakśmiećomawiasytuacje,wktórychludziuznawanozaelementyniepotrzebneczyszkodliwezpunktu
widzeniaładuspołecznego(zarównozprzyczynpolitycznych,jakiekonomicznych).Analizujeprzypadkimiędzyinnyminiedopełnieniarytuałówpogrzebowych,
anonimowychpochówków,zatajaniaewidencjizgonów,znęcaniasięnadchorymiirannymi,praktykeugenicznych,awreszcieHolocaust.Wskazuje
nacywilizacyjne(czyliwedługautorkiprawno-normatywne)orazkulturowe(tuGnyś-Nideckawymieniastosunekdo„obcych”)źródłatakichzachowań
ipostaw.
„Ludzi-śmieci”,uznanychzazbędnych,dotyczytakżeartykułSylwestraZielkiEugenika–międzydegradacjąapostępem.Autorwychodzizzałożenia,
że„abymożliwabyłaeugenikajakopraktykaspołeczna,którastawiałasobiezacel»oczyszczanie«społeczeństwazelementów»niepożądanych«,musiały
wpierwukonstytuowaćsiępewnesposobymyśleniaoczłowiekuijegospołeczno-przyrodniczymotoczeniu,ojegokondycji,aktórezebranewpewnym
dziejowymmomencierazemdałyprzyczynekdopraktyk»higienicznych«”.Śledzidziewiętnastowiecznepoglądy,którewsposóbnajbardziejwyrazistyodcisnęły
piętnonakształcieeugenikiwrozumieniubiopolityki–przywołujemiędzyinnymipraceBenedictaMorela,CesaregoLombroso,JeanaBaptiste’aLamarcka,
HerbertaSpencera,CharlesaDarwina,FrancisaGaltona.Zwracauwagęnadwiekonkurującezesobąteoriedegeneracjiorazichspołeczno-kulturowe
konsekwencje.
ZkoleiAleksandraRzepkowskaskupiasięnajednejzgrup,któradoświadczaswoistegonaznaczenia„obcością”–autorkapodejmujetematspołecznej
marginalizacjiiwykluczeniaosóbzzaburzeniamizespektrumautyzmuorazichrodzin.Upośledzenieinterakcjispołecznych,problemyzkomunikacją,
powtarzalnośćzachowańiinnecechycharakterystycznedlaautyzmurodząszeregproblemówwcodziennymfunkcjonowaniuosóbautystycznych–trudności
pojawiająsięzarównowżyciurodzinnym,jakiwramachsystemuedukacyjnego,aktywnościzawodowejczykorzystaniazusługsłużbyzdrowia.Dla
Rzepkowskiej„miarąmądrości,wrażliwościmoralno-etycznejorazdojrzałościkażdegospołeczeństwajest[...]to,jakodnosisiędotychswoichczłonków,
którzyzróżnychprzyczynnieradząsobiewrzeczywistościtakdobrzejakogół–sąwnimwpewiensposóbniezadomowieni,inni,obcy”.
Wczęściczwartej–Zrehabilitowany,odnaleziony,odzyskany–podejmujemytemat„drugiegożycia”tego,cowcześniejzostałouznanezaśmieć.Powtórnie
„odkryte”przedmioty,zmianykontekstówichfunkcjonowania,nowekulturoweodczytaniaiinterpretacjerzeczy,fragmentów„nie-materii”,zachowań
idefaworyzowanychgrupstanowiątreśćzebranychwtymmiejscuartykułów.
NajważniejszekontekstyiznaczeniazwiązaneześmieciamiwsztukachwizualnychidizajnieXX/XXIwiekuomawiaPawełMożdżyński,nadając
immetaforycznytytułPrawdaodpadu.Śmiecipełniąwsztucerolęsymbolu,motywu,materiałukonstrukcyjnego.Zaistniaływtympoluspołeczno-kulturowym
międzyinnymidziękieksploracjomawangard„nowejfali”,neoawangardzielatsześćdziesiątychisiedemdziesiątychXXwieku,wpływompostmodernizmu
idekonstrukcji,dyskursomrecyklinguiupcyklingu,ideomdizajnukrytycznego.Szerokoobrysowująctłodziałańartystycznychzwykorzystaniemśmieci,autor
zwracauwagęnaichnieoczywisteimplikacje.
IwonaStachowskaprzybliżaidee,naktórychopierasięMiędzynarodowyInstytutKonserwacji,ArchiwizacjiiDystrybucjiPamięciOsóbTrzecich
(IICADOM)utworzonyprzezJasperaRigole’a.IICADOMtoprojektartystyczny,socjologicznyijednocześniepedagogicznypodejmującyproblemypamięci
indywidualnej,zbiorowej,kwestiezarządzaniapamięciąiprocesówselekcjizwiązanychzpamięcią,wtymodpadówpamięci.Rigolezdobywamateriały(m.in.
amatorskiefotografie,filmy,listyidrobnepamiątki)doswojegoarchiwumnastrychach,targach,garażowychwyprzedażach,śmietnikach.Znichbudujewłasne
prace,awięcumieszczaporzuconewcześniejartefaktywnowymkontekście,poddajejeswoistejrehabilitacji.Głównymceleminstytutujestocaleniepamięci
oprzeszłości.Rigolestarasię,byminionezwyczajne,codzienneprzeżycianiestałysięśmieciemdlawspółczesnych.
ArtykułMaiDziedzicjestpoświęconyzabawkomwykonanymwłasnoręcznieprzezTadeuszaRóżewiczazprozaicznychprzedmiotów,odpadówznalezionych
napodwórku:kawałkówdrewna,sznurka,drutu,szklanychkorkówdobutelek,guzikówetc.Dziedzicanalizujeznaczenia,jakiemiałydlaRóżewicza,
identyfikujerolę,jakąspełniaływjegopóźniejszejtwórczości–stawiapytaniaoto,„dlaczegotakważnymliterackimprzedsięwzięciemstałosiędlaRóżewicza
odtworzeniewpamięcizabawekzdzieciństwa?Dlaczegonawetpoczterdziestulatachwciążpragniezrekonstruować»biografię«ulubionychprzedmiotów
zabaw?”.
FilipSzałasekzajmujesiępopularnąobecnietechnikątworzeniamuzyki–samplingiem.Nazywasampel„muzycznymśmieciem”,mającjednaknamyśli
śmiećodzyskany,dowartościowany,nasyconynowymiznaczeniami.Jakzauważa,kompozycjeskładającesięzmuzycznychskrawków,strzępów,urywków,
zarównotychpubliczniedostępnych,jakiprzynależącychdoautorskichcałości,stanowiąwyzwaniedlaprawaautorskiegoorazkrytykimuzycznej.Szałasek
jednoznacznieopowiadasiępostroniemuzykówsamplujących,dostrzegającwtejtwórczościnietylkosilnezwiązkizkształtemwspółczesnejkultury
(posługiwaniesięfragmentem,anonimowość),aleiznaczeniowągłębię,interpretacyjnebogactwo.
KoraKowalskaodwołujesiędokoncepcjihumanistykinieantropocentrycznejibierzepoduwagępodmiotowośćrzeczy.Interesujejąproces,wktórymobiekt
zostajeuznanyzaśmieć,potencjałtkwiącywodpadziei–przedewszystkim–moment,wktórymprzedmiotdotejporyzbędnydziękiponownemu
„odnalezieniu”stajesię„aktywnymuczestnikiemrzeczywistości”.Autorkailustrujetęsytuację,odtwarzającbiografiępewnejchromolitografii.
AnnaKwaśniewskapoddajeanaliziezjawiskopopularnościwPolscesklepówzużywanąodzieżą.Najpierwomawiahistorięichpojawieniasięwkrajuoraz
pochodzeniekoncepcjitegorodzajuobiektówhandlowych.Następnieproponujeperspektywyinterpretacyjne,któremogąpomócwzrozumieniufenomenu
ciucholandów:perspektywębuntuikontestacji;relacjimiędzyrynkiemakonsumentem;świadomejkonsumpcji;rozrywkiiinterakcjispołecznej.Wśródklientek
lumpeksówwyróżniakilkagrup:„łowczynieokazji”,„artystki”,„zakupoholiczki”,„oszczędnegospodyniedomowe”.Ponadtowprowadzakategorię
przedstawicielisubkulturimiłośnikówstyluvintage.Kwaśniewskarozpatrujerównieżprzyczynyniechęcidozakupówwsecondhandach.
MariaLebiodaukazujedziałalnośćfreeganjakoprzełamującąstereotypśmietnikowychzbieraczy,kulturowypodziałnajadalneinienadającesiędospożycia
(śmieć),czysteibrudne.Analizujeumocowaniefreeganwwyznawanychwartościachczyideologiiorazzmaganiazprzełamaniemtabu,wstrętemiwstydem.
Autorkapiszeobadanejgrupie:„Pomimołamaniaokreślonychregułisprzężonegoztymuczuciemwstydu,ichdewiacyjnezachowaniepełnirolęwskaźnikadla
innej,nieuświadomionej,ogólnospołecznejdewiacji,zaktórąmożnauznaćwyrzucaniejedzenia.Moralnośćwiększościzostajezatemwywołanadotablicyprzez
pełniącąrolęgłosusumieniamniejszość”.
CelemartykułuGrzegorzaBłahutajestanalizapraktyk„zbieraczyzosiedlowychśmietników”.Interesujągoużywaneprzeznichnarzędzia,sposoby
działania,wykorzystywanestrategieprzestrzenneiczasowe,przypisywane„znaleziskom”wartości.Autorpodejmujepróbęodpowiedzinapytanie,czyosoby
trudniącesięprzeszukiwaniemśmietnikówtworząprzypadkowązbiorowośćczyteżbardziejhomogenicznągrupę.Błahutpodkreśla,żezbieraczyniecechuje
psychologicznaisystemowabezradność–akcentujeichaktywnystosunekdosytuacji,wktórejsięznaleźli,umiejętnośćposzukiwaniaindywidualnychrozwiązań
problemów,zaradność.
Wczęścipiątej–Wposzukiwaniuładu–znalazłysięartykuły,którychintencjąjestodkryciezasadporządkującychiwyjaśniającychgospodarkęodpadami
–zarównowperspektywiewieludziesiąteklat,jakiwprzypadkuwprowadzonejwPolsce1lipca2014roku„ustawyśmieciowej”.Zamieszczonetutekstydość
mocnopodkreślająznaczeniekulturywanaliziezjawisk.
TępartięartykułówotwierastudiumAnnyWoźniakŚmiecinawsi?Krótkahistoriagospodarowaniarzeczamizbędnymi.Autorkazwracauwagęnafakt,
żeróżnegremiamająwobecpolskiejwsiodmienneiniekiedysprzeczneoczekiwania.Cowięcej,czasamiwymaganiastawianewsipozostająwkonflikcie
zprzekonaniamiipostawamiichmieszkańców.Dziejesiętakrównieżwprzypadkugospodarowaniaśmieciami.Woźniakposzukujeźródełstosunkuwsi
dośmieciwczynnikachkulturowych–wkształtowanymprzezdziesięcioleciapodejściumieszkańcówwsidoprzedmiotów.Wyjaśnia,iżdopewnegoczasu
nawsinieistniałyrzeczy,któremożnabyłookreślićjakośmieci,przedmiotynaprawiano,poddawanoprzeróbkom,zmienianoichfunkcje,potobynadawałysię
doponownegowykorzystania.Procesytezachodziływwarunkachciągłegoniedoboru.Zwiększenieliczbyprzedmiotówizmianasurowcówradykalniezmieniły
kontekstgospodarkiodpadami.
WłodzimierzKarolPesselwtekścieRewolucjanaśmietnikupiszeotym,jaknieudałasięwPolscezmianagospodarkikomunalnejśmieciami,ianalizuje,
jakąrolęodegraławtymprocesiekultura,traktowanajakozmiennaniezależna.AutorwykorzystujemetodębadawcząJ.C.Alexandraizgodniezniązakłada,
że„faktyspołecznenieświadcząsameosobie,leczmusząbyćodpowiedniokulturowoprzedstawione,wręczodegrane;znaczenienietkwiwzdarzeniachperse,
alepowstajeidopełniasięwnarracjikulturowej”[27].Wperspektywienarracyjnej„rewolucjaśmieciowa”zostałaprzegrana,zanimjeszczerozpoczęłasię
nadobre.WedługPesselaustawaoodpadachwymagapogłębionejanalizyzpozycjikulturoznawczychstudiówmiejskich,wktórejśmieciniebędąanalizowane
jakoprzedmiotdziałaniakolekcjonerówczydesignerów,alejako„praktycznyproblemżyciawdużychskupiskachludzkichzżyciemzbiorowymuregulowanym
prawnie”.
