Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wpływśrodowiskafizycznego
Zacznijmyodrozważaniaewentualnegowpływutakichczynników,jak
klimatczygleba.Zarównoklimat,jakglebamogąwpływaćnarozwój
moralnościpośrednio,poprzezwyznaczaniepewnegotypugospodarki,
pewnegotypuprodukcji.Aleniebrakiprac,którepodkreślałybezpośred-
niwpływklimatunapostawyżycioweczłowiekaijegosystemuwartości.
„Ludy[…]mieszkającewzimnychkrajachiwEuropie–pisałArys-
toteleswPolityce–sąwprawdziepełneduchawojennego,alewykazują
pewienbrakbystrościizdolnościdosztuk,dlategoteżutrzymująłatwiej
swojąwolność;nieumiejąjednaktworzyćorganizacjipaństwowychinie
potrafiąpanowaćnadsąsiadami.Przeciwnie,ludyazjatyckiesąwprawdzie
bystreiposiadajązdolnościtwórcze,alebrakimodwagi,toteżżyjąstale
wzależnościiniewoli.Natomiastnaródgrecki,jakcodopołożenia
wśrodkusięznajduje,takidodatniecechyjednych,idrugichposiada,bo
jestiodważny,itwórczy”.Arystotelesrozważatakżezłeidobrestrony
położeniakrajunadmorzem,objawiająctosamozadowoleniezGreków
iwarunków,wjakichżyją.Złąstronąnadmorskiegopołożeniajestnapływ
obcych,wychowanychpodinnymiprawami,bokontaktytezagrażają
miejscowemuporządkowi.Alezarazempołożenienadmorskieułatwia
zaopatrzenieizapewniawięcejbezpieczeństwa.
WkońcuXIVwiekuhistorykisocjologarabski,IbnChaldun,odróż-
niałwzakresieznanychmulądówsiedempodstawowychklimatów,od
najzimniejszegodonajbardziejgorącego.Nakrańcachtejdrabinyklima-
tycznejobyczajeludziprzypominały,jegozdaniem,obyczajezwierząt.
Ludziesięwzajemzjadali.Nietworzylianipraw,anireligii.Inaczejwkli-
macieumiarkowanym.Tumogładopieroutworzyćsięcywilizacja.Wkli-
maciegorącymtkankisięrozszerzają,podobniejakrozszerzająsięupija-
negoalbowciepłejkąpieli;powodujetouczuciewesela.DlategoMurzyni
takdużociesząsię,tańcząisąskłonnidospędzaniaczasulekkomyślnie.
Inaczejwzimnymklimacie.Tuludziesąpoważniejsi,ciągleprzewidują
izabezpieczająswojąprzyszłośćprzezrobieniezapasów.Klimatmawiel-
kipośredniwpływnaczłowieka–dowodziłdalejIbnChaldun–boodkli-
matuzależy,coglebazrodzićmożeiczymczłowieksięodżywia.Ludzie
nabywają,jegozdaniem,cechzwierząt,którespożywają.Gdykarmiąsię
mięsemimlekiemwielbłądzimnp.,stająsięcierpliwi,pełniumiarkowa-
niaizdolnidodźwiganiawielkichciężarów.Ponadtocharakterczłowieka
bardzozależyodilościużywanychtłustychprzypraw.Ludzie,którzyich
18
