Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
czynnikagospodarczego,jednakostateczniesądzi,że„władzaklimatujest
pierwszązewszystkichwładz”4.
WytrawnyznawcaAngliiijejliteratury,HipolitTaine,wksiążce
oAnglii,drukowanejw1872roku,wiążewieleelementówangielskiego
ethosuzklimatem.Znaczenie,jakieAnglikprzywiązujedoswegodomu,
swegohometłumaczysię,jegozdaniem,tym,żestanowionsuchąiciepłą
ostojęwśródpadającegozwykledeszczu.Tylkoktoś,ktoprzeżyłwAnglii
ciągnącesiębezkońcapasmadnidżdżystychiosnutychmgłą,potrafizro-
zumiećniedającesięprzetłumaczyćwinnymklimaciesłowospleen–czyli
nastrójzaprawionejnudądepresji.Próbąprzezwyciężeniategoklimatusą
sporty,ruchmięśninaświeżympowietrzu,wielkiemarsze,zmaganiasię
wwalkach.Surowośćismutektejprzyrodyniesugerująhedonistycznej
koncepcjiżycia,podsuwanejludziomprzezciepłyklimat.Chłód,deszcz,
błoto,glebaniewdzięczna,towrogowie,zktórymitrzebanieustanniewal-
czyć.Toczyniczłowiekatwardym,zachęcagododziałania,douporu
wwalce.Większączystośćuchłopaangielskiegowstosunkudofrancuskiego
Tainetłumaczytym,żebrudjestwtymklimaciegroźniejszy.
Niejednategorodzajuobserwacjazdajesięmiećziarnosłuszności.
JednakżewartopamiętaćoNorwegii,gdzieklimatpodobny,aethoswydaje
sięodmienny.
Wwiekurozwojusocjologiiśrodowiskofizycznezostałozlekce-
ważonenarzeczczynnikaspołecznego.JednakżedawnetezyIbnChaldu-
naczyMontesquieuznalazłyswojegoobrońcęwosobieE.Huntingtona,
profesoraUniwersytetuYalewNewHavenwUSA,zmarłegow1947
roku.Tostanowiskonielekceważyłosobietymrazemczynnikówspołecz-
nych,aleprzypominałonietylkoowspółdziałaniu,aleiowielkiejroliśro-
dowiskafizycznego,wjakimwyrastałczłowiek.
WdobrzeznanejksiążceGłównedźwigniecywilizacji5autorwraca
doroliklimatu,któryoddziałujenaludzipoprzezglebę,roślinność,zwie-
rzęta,którewnimżyją,dietę,sposóbmieszkaniaiubrania,zagrażające
chorobyimniejsząalbowiększągotowośćdopracy.
4UwzględniającszerzejMontesquieujakoautora,któryakcentowałszczególniemocno
związekmoralnościzklimatem,wypadajednakwspomniećiojegofrancuskimprekursorze,
MicheludeMontaigne’u.Ludzie„wedlewpływuokolicy,wjakiejsąosiedleni”,rodząsię,
jegozdaniem,mniejalbowięcejwojowniczy,sprawiedliwi,umiarkowani,posłusznilubbun-
towniczy,dobrzylubźlii„przybierająodmiennąnaturę,gdyichprzesiedlićnainnemiejsce”
(Próby,Warszawa1957,ks.II,rozdz.XII).
5TheMainSpringsofCivilization,1945.
20
