Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zarysdziejów
swychszlacheckichsympatyków.Jużjednakw1567r.rozpoczęłysię
nanowoodbywaćpublicznedebatynatematyinteresującedziałaczy
zborumniejszego.Międzyinnyminawokandępowróciłysporyteolo-
gicznenatematTrójcyŚwiętej.Iotreścitychwłaśniesporówtrzebatu
zdaćrelacjeniecodokładniejszą,niezapuszczającsięjednakwszcze-
gółydoktrynalne.
Otóżwtymczasietrydeizmwśrodowiskuarianbyłwłaściwiefazą
przebrzmiałą.Wkręguantytrynitarzypolskichilitewskichwykrysta-
lizowałysięjużwówczasdwakonkurującezesobąnurtydogmatycz-
ne.Jedenznichtounitaryzm,którymiałzczasemodnieśćwzborze
zdecydowanytriumf,anaraziepozostawałciąglejeszczewyznaniem
mniejszości.Unitaryzm–mówiącnajkrócej–odrzucałtezęoodwiecz-
nymistnieniuChrystusaiwidziałwnimtylkoczłowiekazrodzonego
wcudownysposóbzDziewicyMarii,anastępnie–pojegomęczeń-
skiejśmierciipowskrzeszeniugoprzezBoga,ubóstwionego.Ducha
Świętegotraktowałtenkierunekjakomocbożądziałającąwsercach
iumysłachwybrańcówbożych.
Nurtdrugi,wtymczasieowielebardziejzróżnicowany,todyteizm.
Jegozwolennikównazywanopopolskudwójbożanami.Iznowucelowo
upraszczającnatymetapienaszegowykładumateriępowiemyotym
nurcienarazietylkotyle,żedyteiściodrzucającwiaręwTrójcęjedno-
cześnieakcentowalimocnowiaręwprzedwieczneistnienieChrystusa.
Pierwszepublicznedyskusje,naktórychdoszłodostarćpolemicz-
nychmiędzyzwolennikamiobytychnurtów,odbyłysięwpierwszej
połowie1567r.,najpierwwiosną,wŁańcucie,później,mianowicie
wczerwcu,wSkrzynnie28.Tenostatnisynodbyłzjazdemtłumnym,
cojasnopokazuje,żeniebezpieczeństwoprześladowańuznanojużza
zażegnane.Dozgodymiędzyzwolennikamiobunurtówniedoszło,
wydanotylkowspólnądeklarację,wktórejpodkreślono,żebrakporo-
zumieniamiędzystronaminieupoważniadoszkalowaniaprzeciwni-
ków,przeciwnie–należyichtraktowaćjakobraciwwierze,szukających
prawdybożej.
NasynodziewPełsznicyodbytymwpaździerniku1568r.zaryso-
wałasięwidocznaprzewagazwolennikówunitaryzmu,jednaksytuacja
byłanadalpłynna.Dowodzitegom.in.fakt,żegrupakujawska,której
przewodzilidwajwybitnidziałacze:JanNiemojewskiiMarcinCze-
chowic,określanawprotokółachpełsznickiegosynodujakodeklarująca
siępostroniedyteizmu,wkilkamiesięcypotem,wmarcu1569r.na
28L.Szczucki:MarcinCzechowic...,cyt.wyd.,s.74–76.
29
