Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Preludium:antytrynitaryzmwPolsceprzedSocynem
synodziewBełżycachfigurujewdokumentachtegosynodujużjako
grupaprzyznającasiędounitaryzmu29.
Itakotopodkonieclatsześćdziesiątychistniaływróżnychrejo-
nachPolskiiLitwyśrodowiskaantytrynitarzyodwojakiejorientacji
teologicznej30.
Unitaryzm.Dojegozwolennikówzaliczalisię(działającywtym
czasiewzborzekrakowskim)znanynamGrzegorzPawełzBrzezin
idotądniewspomnianyJerzySzoman(któryzresztąuprzednioprze-
szedłprzezfazędyteizmu).Dalej–StanisławBudzyńskiiJanSiekie-
rzyńskimłodszy,anaRusiJakubKalinowskiiMarcinKrowicki.Na
LitwieformowałasięjużgrupazdecydowanieunitariańskaSzymona
Budnego.
Dyteizm.JegozwolennikamibyliwKoronietzw.kujawianie,na
ichczelestaliJanNiemojewskiiMarcinCzechowic(którzy,jakjuż
sygnalizowaliśmy,w1569r.przeszlinastronęunitaryzmu).NaLu-
belszczyźnieinaRusi–JanKazanowskiiMikołajŻytno,awMordach
(wpobliżuSiedlec)JanSokołowski.Zdecydowanymizwolennikami
dyteizmubylidwajwybitniteologowiedziałającywMałopolsce:Sta-
nisławFarnowskiiStanisławWiśniowski.Utworzylionizwarteśro-
dowiskoantytrynitarzywsądecczyźnie.StądzwolennicyFarnowskie-
goiWiśniowskiegozwanisąwliteraturzedyteistamimałopolskimi.
WreszcieośrodekdyteistycznyistniałwWęgrowie,napograniczuLi-
twyiKorony,ajegoprzywódcąbyłjedenznajgłośniejszychpolskich
antytrynitarzyPiotrzGoniądza.
Należyzwrócićuwagę,żemiędzydyteizmemPiotrazGoniądza
adyteizmemmałopolskimistniałyistotneróżniceteologiczne.Ba–
różniceteologicznezarysowałysięnawetwłoniesamegodyteizmu
małopolskiego,międzydoktrynąwykładanąprzezFarnowskiegoiWi-
śniowskiego.
SprawępodziałuwprzedmiociesporówoTrójcękomplikowałdo-
datkowofaktjużuprzedniopodnoszony,amianowicie:poszczególne
grupyunitarianidyteistówróżniłysiętakżepoglądaminasprawęide-
ologiispołeczno-politycznej.Itakunitarianiemałopolscyhołdowali
zregułyradykalnympoglądomspołecznymipolitycznym,nawiązu-
jącymwtenczyinnysposóbdonaukanabaptyzmuewangelicznego,
tymczasemunitarianielitewscy,zgrupowaniwokółBudnego,zajmowali
wtychsprawachstanowiskowyraźniekonserwatywne,lubmożeraczej
29Tamże,s.77–78.
30M.Wajsblum:DyteiściMałopolscy,w:„ReformacjawPolsce”,t.V(1928),
s.48–49.
30
