Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
34
RozdziałI
Wtensposóbjasnejest,jakróżniąsięodsiebiesyndereza,prawonaturalneisumienie.
Prawonaturalnetonazwauniwersalnychregułprawa,synderezaoznaczaposiadanie
ich,zaśsumienie-zastosowanietegożprawanauturalnegowczynieniuczegośwedług
swoistegorodzajuwnioskowania86.
Zatemprawonaturalnebyłobyzestawemogólnychreguł(jaknp.Deka-
log),prasumienie-pewnąrelacjąposiadaniaich(zapewnebliskiebyłobyto
słowomBogaIzraela:nUmieszczęsweprawowgłębiichjestestwaiwypiszęna
ichsercu”-Jr31,33),zaśsumieniebyłobyaplikacjąogólnychnormprawana-
turalnegozawartychwprasumieniudokonkretnejsytuacji.
Kolejnąkwestią,którąrozważaśw.Tomasz,aktórazapiszesiębardzo
mocnozarównowfilozoficznym,jakiteologicznymmyśleniuosumieniu,
jestpytanieczysumieniemożebłądzić?Dyskusjanatentematmiałamiejsce
nadługoprzedTomaszem,jednakżejegogłos,wrazzuzasadnieniemswoje-
gostanowiska,znaczącowpłynąłnajejprzebieg.Mianowicie,TomaszzAkwi-
nustwierdziłbezżadnychwątpliwości:sumieniemożebłądzić87.Sumieniunie
przysługujecharyzmatnieomylnościpopierwszedlatego,żenależydoporząd-
kustworzenia,rozumu,doczesności,któreniezostałystworzonejakowolneod
możliwościbłędu,apodrugiedlatego(itojestargumentteologiczny),iżczło-
wiekznajdujesięwsytuacjipogrzechupierworodnym,azatemniemabezpo-
średniegodostępudowoliBoga.Wtymrównieżsumienie(conscientia)róż-
nisięodprasumienia(synderesis),które-jakpamiętamy-zeswejnaturyjest
nieomylne.Sumieniezatemmożebłądzić,itozdwóchpowodów:popierwsze
dlatego,iżdokonkretnejsytuacjizaaplikowałozasadęobdarzonąbłędem(np.
wsytuacjiaborcjikobietaodwołujesięwsumieniudonprawadysponowania
swoimciałem”),apodrugie,gdystosujeniewłaściwązasadędodanejsytuacji
(np.mszczącsię,ktośodwołujesiędozasadyobronykoniecznej)88.
86TomaszzAkwinu,ScriptumsuperSententiis.LiberII,d.24,q.2,a.4.
87nWtensposóbzatem,chociażwpoznaniupierwszychzasadwsądzienaturalnymnie
możezawieraćsiębłąd,tojednaksumienieczłowiekamożepobłądzić,gdyżbłądmożesię
przytrafićwwypadkupozostałychzasaddotyczącychsprawludzkichlubboskich.Takjak
okazujesię,żeheretykposiadającysumienie,któreniekiedynieosądzawłaściwie,posiada
sumieniebłędne,dlategonaprzykład,żewierzy,iżkażdaprzysięgasprzeciwiasięprzyka-
zaniuBoga.Nawetwtedyjednakniemylisięoncodotego,żeocenia,iżnicniepowinnobyć
czynionewbrewprzykazaniuBożemu”.-TomaszzAkwinu,Quaestionesdequodlibet,III,
q.12,a.1.nPowtóre,nieomylnymświadkiemświętychjestichsumienie.Stądsłowa:«świa-
dectwodajemimojesumienie».[...]Ponieważzaśsumienie,jeśliDuchŚwiętygoniena-
prostuje,możebłądzić,Apostołdodaje:«wDuchuŚwiętym»”.-TomaszzAkwinu,Wykład
ListudoRzymian,dz.cyt.,s.143.Zob.F.W.Bednarski,Objaśnieniatekstu,dz.cyt.,s.415;
E.Schockenhoff,Jakąpewnośćdajenamsumienie?,dz.cyt.,s.92;T.Bartoś,Metafizyczny
pejzaż,dz.cyt.,s.75-85;J.Krokos,Sumieniejakopoznanie,dz.cyt.,s.101-104.
88nMówimy,żesumieniebłądziniezewzględunabłądsynderezy,leczbłądrozumu”.
(TomaszzAkwinu,ScriptumsuperSententiis.LiberII,d.24,q.2,a.4)oraznJakjużstwier-
dziliśmy,sumieniejestzastosowaniemwiedzydojakiegośkonkretnegodziałaniaiwtym
zastosowaniumożepojawićsiębłądzdwóchpowodów.Popierwszedlatego,żeto,cozo-
stałozastosowane,samowsobiezawierabłąd.Podrugiedlatego,żeniezostałowłaściwie
zastosowane”.(TomaszzAkwinu,Kwestiedyskutowaneoprawdzie,t.II,dz.cyt.,s.61-po-
prawionewgoryginału).Zob.J.Krokos,Sumieniejakopoznanie,dz.cyt.,s.65-66.
