Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Przedmowa
Katastrofa,któradotknęłaŻydówwlatach1933–1945,miałacharaktermasowy.RozpoczęłasięwNiemczech,
bywkońcuogarnąćwiększośćkontynentueuropejskiego.Wwydarzeniachtychwzięłoudziałwielusprawców,
dotknęłyoneogromuofiar,atowarzyszyłaimmasaświadków.Owetrzygrupywyraźnieróżniłysięodsiebie,
apodziałyteutrzymałysiędokońcażycia.Każdaznichpostrzegaławydarzeniazwłasnej,szczególnejperspektywy,
każdącechowałyodrębnepostawyireakcje.
Sprawcybyliludźmi,którzyodegraliszczególnąrolęwplanowaniuiwprowadzaniupolitykiantyżydowskiej.
Wwiększościprzypadkówzdawalisobiesprawęzcharakteruswoichfunkcji,przypisującjedostanowiskaizakresu
obowiązków.Ichdziałaniamiałycharakterbezosobowy.Sprawcomwystawianostosowneupoważnieniabądź
udzielanoodpowiednichinstrukcji,niezbędnychdowykonaniapowierzonychimzadań.PonadtozazagładęŻydównie
odpowiadałajednawydzielonaorganizacja,nieistniałrównieżjedenosobnybudżetprzeznaczonynarealizacjętego
celu.Poszczególnezadaniarozdzielonomiędzyrozbudowanestrukturybiurokratyczne,akażdyzuczestnikówmógł
miećpoczucie,żejegowkładjestniewielkączęściąogromnejoperacji.Ztegopowoduadministratorzy,urzędnicyczy
umundurowanistrażnicynigdyniemówiliosobiejakoosprawcach.Jednocześniezdawalisobiesprawę,żeproces
zagładybyłdziałaniemcelowym,awrazzprzystąpieniemdoniegoichudziałuniebędziemożnawymazać.Wtym
sensiekażdyznichzawszebędzietym,kimbył,nawetjeślizdecydujesięzachowaćwstrzemięźliwośćbądźmilczeć
natematswojejpracy.
PierwszyminajważniejszymsprawcąbyłsamAdolfHitler,głównyarchitektcałejoperacji;bezniegowydarzenie
tobyłobyniedopomyślenia.Hitlerzawszeznajdowałsięwcentrumuwagi,alewiększośćzadańwykonywali
pozostającywcieniuprzedstawicielestaregoestablishmentuiosobyrobiącekarieręjużwTrzeciejRzeszy.Niektórzy
wykazywalisięentuzjazmemwpracy,innizaśmieliwątpliwości.Wśródprzywódcówznalazłosięwielu
wykształconychspecjalistów,wtymnieodłącznychprawnikówiniezbędnychlekarzy.Gdyproceszagładyobjął
ogromnączęśćEuropy,jegomachinanabrałacharakterumiędzynarodowego–doNiemcówprzyłączyłysięrządy
państwsatelickichorazpojedynczykolaborancizkrajówokupowanych.
Wodróżnieniuodsprawców,ofiarybyływidocznedlakażdego,łatwodawałosięjezidentyfikowaćipoliczyć
wkażdejfaziezagłady.AbyzostaćuznanymzaŻyda,wystarczyłomiećrodzicówbądździadkówpochodzenia
żydowskiego.Dyskryminacyjneustawyiregulacjeprawnezawierałyszczegółoweprzepisyregulującetakiekwestie,
jakmałżeństwamieszane,osobyopochodzeniumieszanymorazprzedsiębiorstwaomieszanejstrukturze
własnościowej.Wkażdejkolejnejfazieprocesuróżnicetepogłębiałysię.ŻydówoznaczanogwiazdąDawida,aich
kontaktyznie-Żydamiograniczanodominimum,regulowanoprzepisamilubzakazywano.Ofiaryzamykano
wosobnychdomach,gettachbądźobozachpracy,izolującodotoczeniaiskupiającwwyznaczonychmiejscach.
Wydarzeniarozgrywającesięnazewnątrz,zwłaszczatoczącasięwojna,odcięłyŻydóweuropejskichodspołeczności
żydowskichirządówpaństwsprzymierzonych.
Ofiaryżydowskiemiałyswoichprzywódców,zajmującychstanowiskawsetkachradżydowskich(Judenraty),
itowłaśnieoniskupialinasobieuwagę.Sameofiaryzaś,gdyująćjejakocałość,stanowiłyamorficznąmasę.Miliony
spotkałjednakilos:wykopanerowylubmrokszczelniezamkniętychkomórgazowych.Najważniejsząichcechąstała
sięśmierć.Zapamiętanojeprzedewszystkimzuwaginawspólnylos,dlategoteżzpewnymoporempodejmowano
systematycznywysiłekwyodrębnianiaspośródnichosobnychkategorii.Mimotozagładaniedotknęławszystkich
wtensamsposób.Przedewszystkimpewnejliczbieludziudałosięwyjechać–bylitouchodźcy.Ogromnąwiększość
tych,którzypozostalibądźznaleźlisiępotrzasku,stanowilidoroślimężczyźniikobiety,którzywróżnysposób
doświadczaliniedoli.CzęśćŻydówżyjącychwzwiązkachmałżeńskichstanowiłakategorięspecjalną,ponieważich
małżonkowieniebyliŻydami.Dzieciżydowskiemiaływłasneżycieiprzeżywaływłasnecierpienia.Dylematy
chrześcijanpochodzeniażydowskiegotohistoriasamawsobie.Całaspołecznośćżydowskabyłarozwarstwionapod
względemzamożności,poziomudochodów,awniejednymprzypadkuoweróżnicematerialneodgrywałyogromną
rolę.Jeszczewiększeznaczeniemiałycechycharakteru.Zjednejstronybowiem,większośćofiarstopniowo
adaptowałasiędocorazwiększegozubożenia,zdrugiejzaśistniałaniewielkamniejszość,któraniemiałazamiaru
dostosowywaćsiędonowychwarunków.Niezdolnośćdoprzystosowaniasiębądźotwartaodmowaprzyjmowały
rozmaiteformy–odsamobójstwpootwartybunt.Wreszciepewnaliczbawytrwałychibuntownikówprzetrwała
izostałaoswobodzonawobozachiwlasach–bylitoocalali.
Większośćżyjącychwczasachzagładyniebyłaanisprawcami,aniofiarami.Jednakżewieluobserwowałopewne
wydarzeniabądźonichsłyszało.Cispośródnich,którzymieszkaliwokupowanejprzeznazistówEuropie,zapewne
określilibysię–znielicznymiwyjątkami–jakoświadkowie1.Niebralioni„udziału”wzagładzie,niemielizamiaru
