Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1.Wyjaśnieniepodstawowychpojęć
15
problemu.To,żektośwyceniłjakieśdobronawiększąkwotępieniędzy,niemusi
koniecznieoznaczać,żejestonodlaniegobardziejużyteczne-byćmożepoprostu
topieniądzemajądlaniegorelatywnieniskąużyteczność.
Jednąznajszerzejznanychzasadsprawiedliwościglobalnejjestutylitaryzm.
TwórcątejdoktrynybyłJeremyBentham(1748-1832),angielskifilozofmoralnyire-
formatorprawa.Nurtutylitarystycznywetycegłosił,żeto,copożyteczne,jestdobre.
Głównaideatejdoktrynytopostulatmaksymalizacjiszczęścia,ogólnejprzewagi
przyjemnościnadcierpieniem(zob.np.Sandel2013b).Ideętęzoperacjonalizowano
jakomaksymalizacjęłącznejużyteczności.Operacjadodawaniaużytecznościróż-
nychosóbzakładaich,przynajmniejczęściową,międzyosobowąporównywalność,
tj.istnieniewspólnejdlawszystkichjednostkiużyteczności(choćniewymagaistnie-
niawspólnegopunktuzerowego).Założenieouniwersalnejjednostceużyteczności
jestmocnokontrowersyjne.Utylitaryzmnakazywałbywybórtakiegorozwiązania,
wktórymsumaindywidualnychużytecznościjestnajwiększa,niezależnieodtego,
jaktasumarozkładasięmiędzyposzczególneosoby.Rozwiązaniaoptymalnewe-
długzasadyutylitarnejmogąsięzatemokazaćskrajnienierówne.
Nierównościomzapobiegastosowaniezasadyegalitarystycznej,którapostuluje
równetraktowaniewszystkichludzi.Próbaoperacjonalizacjitegopostulatunapo-
tykapewnątrudność:jakiejpłaszczyznyrównośćtamiałabydotyczyć?Równości
wobecprawa,równychnakładów,równegopunktustartużyciowego,równychre-
zultatówczymożerównościwjakimśinnymjeszczeaspekcie?Wartozwrócićuwa-
gę,żezrównaniewjednymaspekciemożeoznaczaćkoniecznośćwprowadzenia
nierównościwinnym(zob.np.Dworkin1981).Jeżelinaprzykładchcemyzapew-
nićwszystkimludziomrówneszansenastarcieżyciowym,totrzebawprowadzić
np.programedukacyjnywspierającydzieciześrodowiskmniejsprzyjającychosiąg-
nięciupoziomubardziejfortunnychrówieśników.Tozaśoznacza,żezaistniałanie-
równośćudziałuwprogramachpomocowych.
Wkontekściepodziałudóbrnajbardziejoczywistymi(choćniejedynymi)moż-
liwymipłaszczyznamirównościjestrównośćotrzymywanychkoszykówdóbroraz
równośćużytecznościotrzymywanychkoszykówdóbr.Wpierwszympodejściu
optymalnejesttakierozwiązanie,wktórymkażdyotrzymujetosamo.Wdrugim
podejściukładziesięnacisknawyrównanieużytecznościdóbrotrzymywanychprzez
poszczególneosoby.Jednakżedrugiepodejściewymagadokonywaniapełnychmię-
dzyosobowychporównańużyteczności,zakładającychwspólnąjednostkęużytecz-
nościiwspólnypunktzerowydlawszystkichuczestnikówpodziału.Wprzeciwnym
wypadkuniemożliwebyłobysprawdzenie,czypostrzeganaprzezróżneosobyuży-
tecznośćotrzymanychprzezniedóbrjestrówna.
Podstawowymzarzutemwobecegalitaryzmujestmożliwośćnieoptymalności
uzyskanegowyniku.Zasadaegalitarystycznanakazywałabywybórrozwiązania
możliwierównegopodwskazanymwzględem,nawetjeśliistniejerozwiązaniebar-
dziejnierówne,alelepszedlawszystkich.
ZnaczniemniejradykalnapodtymwzględemjestwywodzonaodRawlsa(2013)
zasadamaksyminu.Dopuszczaonaistnienienierówności,oilewszyscynaniejzy-
skują.Naprzykładnierównośćpłacmożebyćuzasadniona,jeślipoprawiadobrostan
