Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
RozdziałI.Genezareferendarzasądowego
prawadosądu51.WielkiekodyfikacjeXIXstulecia,tworzącnowoczesne
kodeksy,potrafiącwyodrębnićwwarstwieprocesowejniezależneodrządzą-
cychsądownictwoidostrzegającrolę,jakąwpaństwieprawamadoodegra-
niasąd,zachowująnierzadkododzisiajmocobowiązującąwskutekzmian
legislacyjnych,dostosowującychsądownictwodonowychpotrzebiwarun-
ków52.
Odpoczątkudziejówpaństwowościpolskiejprawodosąduniemiałojed-
nolitejtreści,którazmieniałasięwzależnościodprzeobrażeńustrojowych.
Wewczesnymfeudalizmie(IX-XIVw.)władzęsądownicząmiałpanujący.
Wykonywałjąosobiścieorazzapośrednictwemsędziegonadwornego(iudex
curie).Wczasiemonarchiiwczesnofeudalnejwładzęsądowąwobecpodda-
nychkrólasprawowalikasztelaniwkasztelaniachlubichsędziowie(iudices
castri,fori).Następnierycerstwo,zwłaszczawXIIIwieku,korzystałoztzw.
prawanieodpowiedniego(iusresponsivum),poddającegorycerzywyłącznie
sądowiwładcylubspecjalniepowołanemusędziemukrólewskiemu.Ducho-
wieństwomiałoprzyznaneprivilegiumfori,pozwalającenasądzenieduchow-
negotylkoprzezsądkościelnybiskupalubjegopomocnika(oficjała).Miasta
konstytuującesięnaprawieniemieckimmiałysąddlamieszczanwosobie
dziedzicznegowójtamiejskiego(advocatus).Sądownictwonadchłopami
należałodoichpanów,którzyutworzylidlanichsądypatrymonialnesołty-
sów53.
StanowośćsądownictwautrzymywałasięwPolscerównieżwokresiemo-
narchiipublicznoprawnej.Dlaszlachtyosiadłejzorganizowanosądziemski,
dlaszlachtyosiadłejinieosiadłejwsprawachztzw.czterechartykułów
grodzkich(podpalenie,najazdnadomszlachecki,rozbójnadrodzepublicz-
nejigwałt)właściwybyłsądgrodzki.Zkoleisporyorozgraniczeniedóbr
szlacheckichnależałydosądupodkomorskiego.Nadaljednakkrólstanowił
prawoiwymierzałsprawiedliwośćjakonajwyższysędzia.Mógłrozpoznać
przedswoimsądemkażdąsprawę,adojegowyłącznejwłaściwościnależały
zbrodnieprzeciwkopanującemuipaństwu,przestępstwazagrażające
51B.Banaszak,Prawokonstytucyjne...,s.210.
52Por.ibidem,s.275.
53J.Walachowicz,Państwofeudalne(w:)K.Krassowski,M.Krzymkowski,K.Sikorska-Dzięgie-
lewska,J.Walachowicz,Historiaustrojupaństwa,Poznań1994,s.82.
30
