Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
68
ProcesynarodotwórczenaWileńszczyźniejakoźródłokonfliktu
skiejwmiastachziemlitewsko-białoruskichsporąpopularnośćzacząłzy-
skiwaćkieruneknarodowy—syjonizm150.Ważnąrolęodgrywałjednak
nadalnurtortodoksyjny.Dlategoznaczącemiejscewżyciuspołeczeń-
stważydowskiegozajęłareligijnasyjonistycznaorganizacjanMizrachi".
PodkoniecXIXwiekunasceniepolitycznejpojawiłsięBund,socjalde-
mokratycznapartianastawionanadziałalnośćwśrodowiskurobotników
żydowskich,założonawWilniew1897roku.Bundskupiłok.25%żydow-
skichrobotników.Nastąpiłtakżerozwójwydawnictwżydowskich.Od
1904rokuwychodziławWilnieprasacodzienna(wjęzykuhebrajskimiji-
dysz).Orozmachutejdziałalnościmożeświadczyćfakt,żenp.tylko
wroku1912drukarniaRommów,funkcjonującawWilnieod1803roku,
wydała180tytułówołącznymnakładzie178tys.egzemplarzy,ałączny
nakładczasopismdochodziłdo20tys.151W1892rokurozpoczęładziałal-
nośćjednaznajważniejszycheuropejskichbibliotekżydowskich,po-
wstaławwynikuprzekazaniaGminieŻydowskiejcennejkolekcjiksiążek
MatitjahuStraszuna.WWilniedziałałteżżydowskiinstytutnauczycielski.
Częśćwileńskiejinteligencjiżydowskiejzaangażowałasiępolitycznie
pozawłasnąspołecznością,costałosięwyraźnepoprzeobrażeniach
1905roku.Aktywnośćpolitykówżydowskichkoncentrowałasięwramach
ogólnorosyjskichugrupowańpartyjnych,przedewszystkimwpartiikade-
tów.Pewnezmianystałysięwidocznedopierowokresiebezpośrednio
poprzedzającymwybuchwojny.JakzauważaZbigniewSolak,wlatach
1913—1914wśródŻydówlitewskichmłodszejgeneracjizaznaczyłsię
nowynurtreprezentowanyprzeztakichdziałaczy,jakUriaKacelenbogen,
SamuelCzarny(SzmuelNiger)czyJózefCzernichow.TraktowalioniLi-
twęnietylkojakoprowincjęrosyjską,leczjakwłasnykraj,starającsię
nawiązaćwspółpracęzinnyminarodowościami.Wtymteżduchuusi-
łowalioddziaływaćnaswychrodaków,główniezapośrednictwempisma
nDieJidischeWelt"152.Niesposóbjednakzlekceważyćopiniiwspółczes-
negopilnegoobserwatorawydarzeń,Römera,który—dostrzegającgro-
nodziałaczyżydowskichutożsamiającychsięzLitwą—dośćkategorycz-
niewypowiedziałsięozupełnymbrakuwpływutejgrupynaszersze
kręgispołeczeństważydowskiego153.
150NatematprocesunarodotwórczegospołecznościżydowskichEuropyŚrodkowej
zob.np.J.Tomaszewski:NaródżydowskiwEuropieśrodkowej.W:JózefChle-
bowczyk1badaczprocesównarodotwórczychwEuropieXIXiXXwieku.Red.M.W.
Wanatowicz.Katowice2007,s.56—73.
151J.Wołkonowski:Stosunkipolsko-żydowskiewWilnieinaWileńszczyźnie
191911939.Białystok2004,s.29;R.Margolis:Tragicznylosżydowskiejkultury
Wilna.W:WilnoiKresy...,T.1,s.221—236.
152Z.Solak:MiędzyPolskąaLitwą...,s.136.
153W.Sukiennicki:Wilnonaschyłku...,s.119.
