Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
RoksanaRał-Niemeczek
odległyidawnywstosunkudowspółczesnychteoriigatunkowych.Jednocześnie
właśniewtedywybrzmiałynajciekawsze-naówczasteżrewolucyjne-pomysły
wklasyfikowaniuinazywaniuformgatunkowych,którychnarodzinyodbywały
sięwwyraźnejopozycjidoznajdującychsięwfazieschyłkunormantycznych.
Okonsekwencjiprzejawiającejsięwszerokorozumianychinnowacjachświadczą
liczneanalogienapoziomiezawartościtychżetypologii.RozprawyKrasickiego
czyDmochowskiegocałkowiciepomijałykwestięklasyfikacjiponadgatunkowej,
prezentująctylkoewidencjętradycyjnych-zperspektywyklasycyzmu-gatun-
ków.Niemniejjednakichzałożeniazaczynałybyćpowoliwypieranepoprzez
uzupełnianieprzegląduformgatunkowychonoweodmiany,uargumentowane
tymrazemorientacjąestetycznąautora.Przekładałosiętonakonkretnąpotrzebę
wykorzystanialiteratury,czylinakierowaniejejnarealizacjęcelówwychowaw-
czo-moralizatorskich.Skutkowałotomodyfikacjamigeneralnychzałożeńga-
tunkowychzarównowpraktyceliterackiej(realizowanieformniemieszczących
sięwprzyjmowanympodzialegatunkowym,naprzykładpowieśćibajka),jak
iwteorii(rezygnowaniezwnikliwegorozpatrywaniaprzynależnościgatunkowej
utworów,jeślitylkowypełniałyonenadrzędnecelestawianepoezji)14.
Nadrzędnośćfunkcjidydaktycznejwliteraturzestanisławowskiejspowodowała
przesunięciawpoetyceposzczególnychgatunków.Ewolucja,którąprzechodził
pierwszyetapgenologiczny,polegałanazdominowaniugatunkówpoetyckich
przezkonstrukcjęperswazyjno-retoryczną.Klasyfikacjegatunkowespełniały
jednakważnefunkcjewobecodbiorcówliteratury,którzyprzywyklidookre-
ślonychkonwencjimówieniapoetyckiego.Tozobowiązaniewobecpotrzeb
czytelnikówwymagałoporządkowaniaprzynależnościtekstupoetyckiegodo
określonegogatunku.Podporządkowaniesięodbiorcystanowiłoocałkowitej
antycypacjitego,cowprzyszłościzaczęłobyćistotąliteraturykolejnychepok.
Wyraźnezaprzeczenieschyłkowo-antycznejnaturzemimesiszaczynałowypierać
dawnysposóbmyśleniaosztuceuznawanejzawartośćnadrzędną.Oświecenie
jakoepokasytuowałotekstyliterackiewkategoriachpożytkubądźjegobraku,co
teżmiałobezpośredniwpływnazapoczątkowaniefazyschyłkugenologicznych
założeńantyku,jakrównieżoddziaływałopośrednionadojrzewaniewówcze-
snejliteraturzetendencjidozastępowaniaestetykistarożytnegoklasycyzmu
funkcjonalnościątreści.
Równocześnieklasycyzmstanisławowskibyłnurtemwdziejachliteratury,
wktórymnadalwystępowałynieścisłościcodonazewnictwagatunków.Istotna
zmiana,jakanastąpiłapookresierodzajowo-gatunkowejpłynności,towzrost
14T.Kostkiewiczowa:Rodzajeigatunkipoezji.W:Słownikliteraturypolskiegooświe-
cenia.Red.Eadem.Wrocław1977,s.601.
