Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Badaczpolskiejrenesansowejmyślipolitycznej,JanuszEkesdowodniepotwierdza
funkcjonowaniewEuropie,takżewPolsce,dwużelaznychpodstawustrojowych:
obok[ś]zasadyzrównoważonegotrójpodziałuwładzyjakonaczelnejzasadystrukturalnejustrojumie-
szanego,jakojegonaczelnazasadaproceduralnajawisięzasadaZgodywszystkich[ś]podmiotówten
ustrójtworzących10.
Tezapowyższawspierasięnajednolitychopiniachwieluówczesnychmyślicielieu-
ropejskich.środowiskopolskiereprezentowanejesttulicznieidoborowo,atakże–co
interesujące–częstoprzezprzedstawicieliprzeciwnychopcjipolitycznych.Znajdują
sięwtymgroniemiędzyinnymi:AndrzejfryczModrzewski,Stanisławorzechowski,
Wawrzyniecgoślicki,prymasStanisławKarnkowski,sekretarzBatoregoJanKrasiń-
ski,świętosławorzelski,JanZamojski,anonimowipublicyścirokoszuZebrzydow-
skiego,PiotrSkarga,prymasWojciechBaranowski,marszałekwielkikoronnyMikołaj
Wolski,SzymonStarowolski,SebastianPetrycyzPilzna,BartłomiejKeckermann,Je-
rzyossoliński,JakubSobieski.Mamytupełnąpaletępoglądów,alewsprawieustroju
mieszanego–zadziwiającązgodność.
Dodaćnależy,żechodziłootrójpodziałpodmiotowy,funkcjonowałybowiemtrzy
podmiotywładzy:monarchiczny,arystokratyczny(tożsamyzSenatem)idemokra-
tyczny(uosabianyprzezrycerstwo).Dostrzeganotakże,wśladzaArystotelesem,trój-
podziałprzedmiotowy:
Wszystkieustrojemajątrzyczęściskładowe[ś].Jednąztychtrzechczęścijestczynnikobradującynad
sprawamipaństwowymi,drugączynnikrządzący(wchodziprzytymwrachubę,jakiewinnybyćurzędy,
jakiichzakreswładzyijakisposóbichobsadzania),trzeciązaśczynniksądzący11.
Wkoncepcjiustrojumieszanegoistotniejszybyłjednaktrójpodziałpodmiotowy,
awsamymcentrumtejkoncepcji,jakojejcennejądro,tkwiłozrównoważenieowych
trzechpodmiotówrządzących.MetaforawładzywRzeczypospolitejjakowagi,naktó-
rejnważkach”(szalkach)spoczywają:nmajestatmonarchy”(najednej)indemokracja
–wolnośćnarodu”(nadrugiej),pochodzispodpióraświatłegoczłowieka,wówczas
kasztelanapoznańskiego,Janaostroroga,awyrażonazostaławwotumsejmowym
w1605roku.obszerna,rozbudowanaprzenośniaświetnieoddajeówczesnepojmo-
wanietrzechsił,świadomośćkoniecznościichrównowagi,atakżerolęzgodywtym
chwiejnymukładzie.Napoczątekpostulatrównowagi:
[ś]abyanimonarchanarodunieoprymował,wolnośćnaroduniebyłaurażona,animajestatwładcy
urazuniewziął,bojeśliwolnośćurazweźmie,królszwankowaćmusi.Zaśjeślimajestatwładcynieusza-
nowanybędzie,rozruchwielki,bozaraznaródnaPana,Pannapoddanegoprzeciwnerozumieniemieć
będzie.Agdziesiętakowadysydencyjazaweźmie,tamdobregokońcatrudnosięspodziewać.Żebytedy
ztychważekjednadrugąnieprzeważała,prętteważkimatrzymać,atenprętnicinszego,tylkosenato-
rowie.ZaradąichiPannawadzeswejinamajestacieswymmasiedziećbezpiecznie,izdrugiejstrony
10J.Ekes,dz.cyt.,s.11.
11Arystoteles,dz.cyt.,IV,11,1.
~20~
