Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
DariuszSzpoper,KwestiachłopskawCesarstwieRosyjskim...
czypospolitąPawłowską”,przeprowadzającw1768r.oczynszowanieorazparcelację,darując
zarazemwłościanomwolnośćosobistą
20
.Prądtenbyłwidocznytakżewmajątkachnależących
doinnychsławnychrodzinWielkiegoKsięstwaLitewskiego.Podobniepostępowalibowiem:
Prozorowie,Karpiowie,AdamChmara,AntoniPrzeździecki,TomaszPodhorski.Uczyniłteżtak
JoachimChreptowiczwswoichSzczorsachnadNiemnemorazbiskupwileńskiIgnacyMassalski
wdobrachstołowychswejdiecezji,położonychnatereniewojewództwamińskiegoiobejmu-
jącychmajątkikluczaihumeńskiego,stanowiącychdefactocałypowiatihumeński.Podobnie
czyniłksiążęStanisławPoniatowskiorazinnipanowiezKorony,osadzającchłopównatzw.
ngołymczynszu”albonziemiaństwie”
21
.Ogólnierzeczujmując,położenieludnościwłościańskiej
wRzeczypospolitejObojgaNarodówbyłodużobardziejznośneaniżelisytuacjatejwarstwy
społecznejwImperiumRosyjskim.Powodowałotonadośćdużąskalęzjawiskozbiegostwa
chłopówzRosjinaterenyprzedewszystkimWielkiegoKsięstwaLitewskiego.PiotrIwanowicz
Paninwprzywoływanymjużmemorialez1763r.,kierowanymnaręceKatarzynyII,wskazywał,
iżposesjonackaszlachtarosyjskapobierającodwłościanpodatkinietylkoobarczaichpracą
nprzewyższającąnormęprzyjętąwśródpobliskiejludnościzagranicznej,leczprzekraczającą
częstokroćwytrzymałość(snosnost’)ludzką”.Dodawałzarazem,żesprzedażchłopówprzez
właścicieliziemskichnwrekruty”,stanowijednązprzyczynzbiegostwaichdoRzeczypospolitej,
azacałymtymprocederemmiałastaćnniczemnieograniczonawładzadziedziców”.Pociągało
teżchłopówrosyjskichfunkcjonowanienaterenachWielkiegoKsięstwaLitewskiegoorazKo-
ronybardzolicznejwarstwynieprzywiązanychdozieminwolnychchłopów”orazbraksilnej,
państwowejwładzywykonawczej
22
.Wydajesięteżbyćwpełnizrozumiałymfakt,iżwobec
zaistnieniatakiejsytuacjiszlachtarosyjskabyłaczynnikiemniezmierniezainteresowanym
wostatecznympodzialeRzeczypospolitejiprzesunięciagranicImperiumRosyjskiegowmiarę
możliwościjaknajdalejnazachód
23
.
Znacznaczęśćpolskichilitewskichwłaścicieliziemskich,którychdobraznalazłysię
naterytoriachprzyłączonychwwynikukolejnychrozbiorówdoCesarstwaRosyjskiego,
niezaakceptowaławpełnirozwiązańprawnychprzyjętychwimperium.Anonimowyautor
wydanejw1863r.wBerlinieiPoznaniubroszuryzatytułowanejOwyswobodzeniuwłościan
naLitwiepisał,iżopiniapubliczna,pomnadawnych,jeszczeprzedrozbiorowychzwyczajów,
nieodważyłasięzaakceptowaćcałkowicienowegostanurzeczy.Wprawdziewwieludobrach
npowołującsięnapraworosyjskie(...)dawniejumiarkowanarobociznaodbywanazosiadłej
20
K.Groniowski,UwłaszczeniechłopówwPolsce.Geneza—realizacja—skutki,Warszawa1976,s.16-18;S.
Kościałkowski,RzeczypospolitaObojgaNarodów(1569-1795)[w:]nAlmaMaterVilnensis”
,PraceSpołeczno-
ściAkademickiejUniwersytetuStefanaBatoregonaobczyźnie,DziejeZiemWielkiegoKsięstwaLitewskiego,
Londyn1953,s.79.
21
T
.Kasabuła,IgnacyMassalski,biskupwileński,Lublin1998,s.588;H.Mościcki,SprawawłościańskanaLitwie
wpierwszejćwierciXIXwieku,[w:]idem,PodznakiemOrłaiPogoni,Szkicehistorycznezpięciomailustracjami,
Warszawa-Lublin-Łódź-Kraków1915,s.17;S.Kościałkowski,Rzeczpospolita...,s.79.
22
H.Mościcki,DziejeporozbioroweLitwyiRusi,t.I,1772-1800,Wilno[bdw],s.317.
23
Ibidem,s.323.
35
