Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
lepszymiwkrajuoficerami(szlachta),zaśchłopinajbitniejszyminapolu
walkiżołnierzami,więcodbudowującypowojnieswąarmięFryderykII
chciał,abyszkołaletnia,najlepiejprezentującaproceswdrażaniawżycie
wolikróla,rozwinęłasięprzedewszystkimnaPomorzuiwBrandenburgii.
StanowionaośwykładurozdziałuIII,któregoustaleniamajątymwiększe
znaczeniebadawcze,żerzucająniecoświatłanaprzemianyszkolnictwawe
wcześniejszymokresie,zwłaszczaod1735r.Ztymwiążesięrównieżpyta-
nieopomockrólawrealizacjijegoplanówdotyczącychszkolnictwawiej-
skiegonaPomorzu,czyliogenezęiznaczeniepaństwowegosystemuszkół
łaski,azwłaszczajegofunkcjęjakoszkółwzorcowych?Odpowiedźnanie
pozostajewzwiązkuzestanemduchowieństwaewangelickiegoPomorza
przełomuXVIII-XIXw.,aściślejiwuproszczeniu:czybyłoonozdolneuznać
szkołyłaskizawzoroweplacówkiszkolno-wychowawczepoddanejspo-
łecznościwiejskiej,skorobyłomuznaczniebliżejdokoncepcjiszkolnictwa
FryderykaII,wyrażonejwjegorozkaziez1779r.,niżdokoncepcjiministra
vonZedlitzaopublikowanejw1787r.nałamach„BerlinerMonatsschrift”?
Wyjaśnienietychproblemówstaranosięznaleźćprzezzarysowanie
głównychliniirozwojuelementarnegoszkolnictwawiejskiegoodczasu
proklamowaniareformacjiprzezksiążątwswympaństwie,przezwiekowe
ichpanowanie,katastrofalnąwskutkachwojnętrzydziestoletnią,anastęp-
nierządyHohenzollernówbrandenburskichnadprzypadłąimczęścią
władztwaGryfitów,systematycznieposzerzanąażdopoczątkówXIXw.
Przezszkołyelementarnerozumiemyszkołynajprostsze,podstawowe,po-
czątkowe,skierowanedocałejspołecznościwiejskiej,możnabyłobypowie-
dziećpowszechne,gdybyznichkorzystałaszlachta
1
.Badaniaminieobjęto
starostwalęborsko-bytowskiegozewzględunajegoodrębnośćpaństwową,
1111111
1
Wychowaniemikształceniemdzieciszlacheckichzregułytrudnilisiępreceptorzydomo-
wilubabsolwenciteologii,którzyprzeduzyskaniemwokacjinaurządkaznodzieiwnie-
którychparafiachnaplebaniiorganizowalimałeprywatneszkółkidladzieciszlacheckich.
Uczylisięwnichrównieżsynowiepastorów,dzierżawcówiinnychurzędników.Szkółki
tebyłypodstawąutrzymaniakandydatówteologiiiważnymźródłemdochodów,także
proboszczów.Pozostawałypozakontroląwładzkościelnychipaństwowych.Występowa-
ły–zdajesię–częściejwewschodniejniżzachodniejczęściPomorza.Wsynodziesłupskim
wXVIIIw.byłym.in.wGłówczycach,Nożynie,Wałdowieiprawdopodobnierównież
wSłupsku.Przekazyźródłoweonichsąrzadkie,boczęstofunkcjonowałykrótko.Pozo-
stająonepozanaszymizainteresowaniami,podobniejakszkołynawsi,będącymiwielką
rzadkością,jakąwRunowiew1690r.ufundowałgeneralnykomisarzwojennyBranden-
burgiiJoachimv.Grumbkow.E.Müller,DieevangelischenGeistlichenPommernsvonder
ReformationbiszurGegenwart,T.II:DerRegierungsbezirkKöslin,Stettin1912,s.513;H.Hey-
den,ZurGeschichtederKirchenimLandeStolpbiszum18.Jahrhundert,w:tegoż,NeueAufsät-
zezurKirchengeschichtePommerns,Köln-Graz1965,s.19in.
10
