Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
rozstrzelanywPalmirachpodWarszawą2kwietnia1942roku78;JanJózef
Lipskiutrzymujenatomiast,żeEssmanowskiponiósłśmierćwKarnym
OboziePracyTreblinkaI79.
Wspisanymw1945rokuwspomnieniupoświęconymStefanowiEs-
smanowskiemujegoprzyjacielzPIST-u,TymonTerlecki,unikającprzy-
taczaniaszczegółówzbytosobistych,którychnniedotykałosięprzez
męskąwstydliwość”
,pokusiłsięopsychologicznącharakterystykęoso-
bowościautoraDziewosłębuijegotemperamentutwórczego:
Essmanowskibyłzwiązanyzkilkomaśrodowiskami:zKrakowemprzezstudia,
zPoznaniemwczesnąpracąliteracką,zWarszawąnauczycielstwemidziesiątkiemroz-
proszonychdziałań.Jesttouniegoryscharakterystyczny:tenniepokój,brakskupie-
nia,niedostatekześrodkowaniawokółmiejsc,wokółtematów,wokółzainteresowań.
Wkażdymztychśrodowiskprzebywałsporyczas,zostawiłjakiśślad-izerwałwą-
tek.Brakłomuciągłości,usilności,siłyprzebojowejtorującejdrogęzainteresowaniom
wśródoporówmaterii.Możejeszczeciąglefermentował.Alewszystko,czegosiętknął,
byłoznakowaneechemniebłyskotliwym,alesolidnym:znakiemdobrejroboty.
[...]Byłatojednazrzeczyniewyjaśnionychmiędzynami,skądbrałosięwnimtoza-
hamowanieniewątpliwiebolesne,burząceporządekwewnętrzny,pchającedoneurozy.
Osobiściejestemskłonnyprzypuszczać,żezaciążyłanadEssmanowskimintymna
przyjaźńzZegadłowiczem.[...]Utrzymałasięnienaruszonadokońca,dojaskrawych
wystąpieńliterackichipolitycznychZegadłowicza,przetrwałaZmoryiosławionyzjazd
lwowski.Łatwość,mimowolnośćlirycznaZegadłowiczamogładziałaćdeprymującona
osobowośćuczuciowąsnującąwątkipowoli,opornie,przyciągłym,czujnymnadzorze
intelektu,skłonnądoświadomego,kontrolowanego,jakbyarchitektonicznegokształ-
towaniasubstancjiprzeżyć.Trudnowtejchwilibezdostępudorozproszonychutwo-
rówEssmanowskiegorozstrzygnąć,czyutratabyłaznacząca,czyteżwcieniurośliny
silniejszej-okrutnymprawemeliminacji-zmarniałaroślinabiologiczniesłabsza80.
---
31
--
Przesyłamynasząkomedię
KomediaGrawzielone,czyliŚwiadomeojcostwo.Hecawtrzechaktach
zprologiemiepilogiempowstaław1933roku.Niestety,wprzeciwieństwie
donieomalwszystkichinnychutworówZegadłowicza,którychgenezę
iprocespowstawaniapoświadczajązregułylicznedokumenty(rękopi-
sykolejnychredakcji,korespondencjazwydawcamiiautokomentarze),
okolicznościpowstaniaGrywzielone,kwestiejejautorstwa,inspiracje,
intencjeartystyczneiczaspowstaniamusimyrekonstruowaćnapodsta-
wieskąpychźródełzewnętrznych(zachowanycharchiwaliów)i,wogra-
niczonymzakresie,motywówtreściowychsamejkomedii.
ZachowaneprzekazyGrywzieloneautorstwokomediiprzypisująTa-
deuszowiErvinne’owi.Tożsamośćskrywającegosięzatympseudonimem
autora(autorów)miałabyćtajemnicątylkodlaodbiorcy;wkorespondencji
