Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Tekstjakrzecz,przedmiotfizycznymożepodlegać
poprawie
,
wygładzaniu
,
cyzelowaniu
,
szlifowaniu
(por.też
szlify
‛poprawki’
wtekście
,
ostatniszlif
,
szlifstylistyczny
),poddajesięzabiegomkosmetycznym(
kosmetykatekstu
)
.
Zestawtakichdziałańjestwiązanyzostatnim
etapempracynadtekstem,jegoulep​szaniem,„upiększaniem”.Celemzabiegówautorskichmabyćwytwór
gładki
i
obrobiony.
Tekstjakojużgotowywytwórmożepodlegaćlicznymdalszymdziałaniom,takimjak:
analiza
,
interpretacja
,
komentowanie
,
objaśnianie
,
indeksowanie
,
streszczanie
,
parafraza
,
robienieplanu
.Tekstymożna
porównywać
,
konfrontować
zesobą,można
przekładać
zjednegojęzykanadrugi,zjednegosystemupojęciowegonainny.
Tekstymogąistnieć
wniepełnejpostaci
,
postacinieczytelnej
,
skażonej
lub
niespójnej,
mogąbyćprzedmiotem
rekonstrukcji
,
ustalania
kształtupierwotnego
,
obserwacji
wszelkich
zmian
,jakiewtekściezaszły.
Tekstmożebyć
powtarzany
,
powielany
,
kserowany
,
kopiowany
oraz
publikowany
.Wjęzykupolskimutrwaliłysięlicznezwiązki
frazeologiczneodnoszącesięzwłaszczadosytuacjiostatniej,tj.rozpowszechnianiatekstówpoprzez
druk
(por.też
wydawanie
tekstów
).Kolejneetapytechnicznejiredakcyjnejpracynadtekstemmająswojenazwy:
konwersja
,
skład
,
łamanie
;
redakcja
,
korekta
,
adiustacja
.
Tekstjestzwyklekierowanydokogoś,ktojestjegoodbiorcą–
czytelnikiem
lub
słuchaczem
.Tekstmabyćzzałożenianadawcy
–
odebrany
,
zrozumiany
,
przyswojony
,może
odbićsięszerokimechem
,
wywołaćpolemikę.
Rozumieniemożeokazaćsię
trudne
;
tekst
zaszyfrowany
wymaga
odkodowania
.
Mówićotwartymtekstem
znaczywpotocznymużyciutyleco
bezowijaniawbawełnę
,
bez​ogródek.
Licznekolokacjeodnoszątekstdosytuacji,okolicznościużycialubwystępowaniatekstów,tzn.czasuimiejsca(
tekstprzygotowany
naseminarium
,
tekstnazamówienie
,
zokazjijubileuszu
,
imienin
,
promocji
czegoś).Wodniesieniudotekstupisanegoeksponowanajest
zwłaszczakategoriamiejscawkonstrukcjachtypu:
tekstwencyklopedii
,
wpodręczniku
,
tekstwmediach
,
tekstwprasie/tekst
prasowy
,
tekstnaetykietkach
,
tekstwgablocie
,
tekstkrążywInternecie
;
Internettokopalniatekstów
.
Strukturatekstujesttakżepotoczniecharakteryzowanazapomocąwyrażeń
początek
i
koniec
,
budowatekstu
,
kompozycja
tekstu
,któramożebyćnp.
dwudzielna
,
trójdzielna
itp.Językowoutrwalonyjestfakt,żetekstywiększychrozmiarówpodlegają
rozczłonkowaniuna
rozdziały
,
podrozdziały
i
akapity
.Wpracachnaukowychwyodrębnianyjest
tekstgłówny
i
tekstpoboczny
.Tekstem
pobocznym
,
dodatkowym
wobec
tekstugłównego
(zwłaszczawodniesieniudotekstunaukowego)jestjego
obudowa
(
przypisy
,
bibliografia
,
ilustracjewtekście
).Dobrytekstma
ośkompozycyjną
,
szkielet
;podobniejakwbudynkudajesięwnimwyodrębnić:
fundamenty
,
piętra
,
warstwy
,
poziomy
.
Tekstmożeprzyjmowaćróżnerozmiary:możebyć
mały
,
duży
,
dużych/niewielkichrozmiarów
;możemieć
dużą
lub
małą
objętość
,być
długi
,
krótki;
otekściedużychrozmiarówpotoczniemówisię
kobyła
.
Charakteryzowanajestdalejzawartośćtreściowa(semantyka)tekstu.Tekstjestzawszenajakiśtemat(któryczęstozawartyjest
wtytule),np.:
Bajkaozłotejrybce
.Eksponująctemattekstu,mówisię,żetekstczegoś
dotyczy
(
tekstdotyczyIMałopolskiegoPikniku
Lotniczego
),
jesto
czymś:
otytulewystawy
,
orzeczachzakazanych
;cośjest
przedmiotemrozważańwtekście
.
Cechytekstu–wpotocznejświadomości–bywającharakteryzowanezewzględunaspójność(
tekstspójny/niespójny
),logikęwywodu
(
tekstlogiczny/nielogiczny
),ramyobjętościowe(
tekstrozbudowany
),wypełnieniecałości(
tekstpełny/niepełny
).Charakterystykitekstu
majązwyklewaloroceniający(
tekstdobry/zły
),akryteriaocenybywająróżne.Tekstbywaokreślanyjako
słaby
,
banalny
,
grafomański
.Jeśliwątkówjestzbytwiele,stale
narastają
,
plącząsię
,wówczastekststajesię
trudnywodbiorze
.Wtymzakresieocenie
podlegateżautoriosobaopowiadająca,czyliktoś,kto
snującopowieść
,
gubi
lub
traciwątek
.
Wpolszczyźniepotocznejsłowo
tekścik
oznaczatekst,któryprzyjemniesięczytaijestłatwywodbiorze.Zkolei
tekścidło
lub
tekścina
totekstkiczowaty.
Nadmiernerozbudowanietreścijestwartościowanenegatywnie,mówisięwówczasotekście
rozdętym
,będącymefektem
wodolejstwa
.Tekstzlicznymicytatamito
tekstnafaszerowany
,
nabitycytatami
.Nieetycznekorzystaniezcudzegotekstu,
wykorzystanie
gowtekściewłasnymbez
powołaniasięnatekstautora
jest
plagiatem
.
Częstonatekst–nazasadziemetonimii–przenoszonesącharakterystykiodnoszącesiędojęzykatekstu.Mówisięo
tekście
(
języku
tekstu
)
gładkim
,
kwiecistym
,
barwnym
,
pięknym
,
bogatym
,o
tekście
(
językutekstu
)
chropawym
,
kulawym
.Tekstbezozdobnikówto
tekst
suchy
.Użyciewulgaryzmówczyni
tekstwulgarnym
,operowaniealuzjami–
pikantnym
,
pieprznym
,itp.
2.1.4.Metaforypojęciowetekstu
Otekściemówimyzapomocąmetafor.Metaforyodkrywają,w„kategoriachjakiejrzeczypojmowanyjestX”,cojest„domenądocelową”,
aco„domenąwyjściową”(Lakoff,Johnson1980/1988).
Zbierającodnośnedanejęzykowe,możemypowiedzieć,żetekstjestkonceptualizowanynakilkanastępującychsposobów[14]:
jakoefektpracyrzemieślnika(
rzemieślnikpióra
,
rzemiosłoliterackie
,
braćcośnawarsztat
,
miećcośnawarsztacie
)–tkacza,kowala
lubjubilera:Tekstjesttkaniną(
snuć
,
motać
,
plątaćwątki
,
osnowautworu
);jestrzeczązmetalu(
tekstgładki
,
chropawy
,
cyzelować
,
szlifować
,
obrabiaćtekst
);
budowniczego:Tekstjestbudowlą(
budowatekstu
,
plan
,
poziomy
,
piętra
,
szkictekstu
;por.też
klecićcoś
‛budowaćpospiesznie,
nieudolnie,bylejak’,
wierszokleta
);
kucharza:Tekstjestpotrawą(
tekstpikantny
,
gęsty
,
rozwodniony
,
usmażyć
,
upiectekst
,
pożerać
,
połykaćtekst
,
niestrawnytekst
,
por.też
ktośjestgłodnydrukowanegosłowa
,
strawaduchowa
);
rolnikalubogrodnika:Tekstjestplonem(
tekstdojrzewa
,por.też:
pomysłkiełkuje
,
pisarzmabujnąwyobraźnię
);jestowocem(
tekst
jestowocem
czyjejśpracy);
artysty–malarzalubmuzyka(por.
artystasłowa
):Tekstjestdziełemplastycznym(
ramatekstu
,
tłozdarzeńwtekście
,
pierwszy
,
drugiplantekstu
,por.
autormalujecośwjaskrawych/ciemnychbarwach
);jestutworemmuzycznym–wypowiedźustnabywa
określanazapomocąseriiwyrażeńtakich,jak:
dudnić
,
puszczaćpłytę
,
zmienićpłytę
,
poruszaćstrunę
,
trąbićoczymś
.
Tekst
sięrodzi
,jestczyimśdzieckiem,tekstmożna
spłodzić
,a
arcydziełarodząsięwbólach
.
Tekstmożebyćwynikiemprzestępstwa,wykroczenia,bomożna
popełnićtekst
.
Tekstbywarównieżpojmowanywkategoriachnarzędzia,jakimposługujesięokreślonaosoba,np.myśliwy,wojskowy,przestępca,
jestbronią(
tekstostry
,
cięty
,por.:
Jegowypowiedźzraniłają
).
Tekstjestprzestrzenią,poktórejmożnasięporuszać,jestdrogą,poktórej
autorprowadzikogoś
,
wiedziewjakąśstronę
,
rozwija
jakąśperspektywę
itp.
Podsumowując,możemypowiedzieć,żepotocznakonceptualizacjatekstuuwzględniawielejegoaspektówisytuujetekstwcałej
wielokierunkowejsiecirelacji:jestodnoszonadodziedzinfunkcjonowania,doodmianistylówjęzyka,dogatunkówmowy,doprocesu
tworzeniatekstuisposobówreagowanianatekstipostępowaniazgotowymtekstem,uwzględniazawartośćinformacyjną,takżecechy
semantyczneiformalnetekstu.Potocznyjęzykowo-kulturowyobraztekstutowielowymiarowa,złożonacałość.Czyktóryśzwymienionych
wymiarówjestjakośszczególniewyróżniony,uprzywilejowany?
Uwydatnianiełączysięzselekcjąidokonujesiępoprzezmetaforę.Wmodelachmetaforyzacyjnycheksponowanesątakieparametry
aktukomunikacji,jak:nadawca(rzemieślnikiartysta),czynnośćtworzeniaiwytwórczynności.Uwydatnianesątakiecechysamego
tekstu,jak:spójność(metaforatkaniny),całościowość(budowla),„procesualność”(owoc,plon),posiadaniegranic(dziełoplastyczne),
funkcje(narzędziewalki).