Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
sięnasamejobrazowości,otylekrajobrazjakoproceswiążesięściślezlokalnymi
zjawiskamispołeczno-kulturowymi,historią,ludzkimżyciem.Podczasgdypierwszy
modeluprzywilejowujespojrzeniepanoramiczne,zdystansowanąpercepcjęwizualną
("byciewobeckrajobrazu”)iujawnia"skłonnośćdouleganiaprocesomestetyzacji”73,
drugiobejmujedoświadczenietopograficzne,wielozmysłoweuczestnictwo("bycie
wkrajobrazie”)iskupiawsobiesiecispołeczno-kulturowychrelacji.Chociażobydwa
rodzajepejzażubadaczkaodnosidoobszaruestetyki(wskazując,nawiasemmówiąc,
nacorazwiększeotwieraniesiętejdziedzinynasferęludzkichdoświadczeńikon-
tekstówspołeczno-kulturowych),wyraźnieteżwskazuje,żedrugimodelzbliżasiędo
koncepcjikrajobrazuformułowanychnagruncieantropologiiigeografiihumanistycz-
nej,wiążącychjegoznaczeniezmorfologiąmiejscaiprzestrzennymkształtowaniem
środowiskawtokukulturowej,aktywnościczłowieka.
ZdaniemFrydryczakkrajobrazjakoproceshistoryczniewiążesięzresztązod-
miennąodeuropejskiejtradycją,uformowanąnagruncieamerykańskimwXIXwieku.
Wymownympotwierdzenieminnegomyśleniaokrajobraziejestmalarstwopejza-
żowe,wNowymŚwieciekształtującesięnietylepodwpływemkategoriimalowni-
czości,ilewzniosłości74.Bezkresne,niezagospodarowaneprzestrzenie,majestatyczne
kaniony,ryczącewodospady,reprezentującenieokiełznanądzikośćisurowośćnatury,
wobliczuktórejtopniaławiarawkonkwistadorskiemożliwościczłowieka,niekojarzyły
sięz"pięknem”;wywoływałyraczejstanfascynacjipomieszanejzniepokojemigrozą.
Wzniosłośćamerykańskajakokategoriaprzeniknęładoestetyki,awzięłaswójpoczą-
tekzuczuciazachwytu,jakirodziłsięueksploratorówpodwpływemzaskakującego
majestatudziewiczychobszarów.PiszeotymKortwodniesieniudotakichsymbo-
licznychterenów,jak:JaskiniaMamucia,wodospadNiagaraczyterenypowulkaniczne
ParkuNarodowegoYellowstone:"byłyonepostrzeganejakomiejsca,wktórychsilnie
znaćbyłorękęBoga”75.Kortwskazujenajeszczejedenaspektkrajobrazowej"inności”
amerykańskiej.Otóżteszerokieprzestrzeniebyły"otwartedlawszystkich,nietylko
religijne,aleidemokratyczne”.Stanowiłytymsamymkwintesencję"amerykańskości”
jakotakiej,przenikniętejliberalnymduchemThomasaPaine’a.Krajobrazamerykański
możezatemstanowićprefiguracjękrajobrazuuczestniczącego.Zmysłowe"zanu-
rzeniesię”wnimmożnaprzytymrozumiećnadwasposoby:jakozamieszkiwanie
lubteżwędrowanie,przyczymkażdaztychczynnościwiążesięzzerwaniemdy-
stansu,jakicechujechłodnąobserwację.Widokowośćtrafnieokreślagootyle,oile
odsyładoszerszychpojęćzwiązanychzmiejscem,przestrzenią-możliwychdo
scharakteryzowaniawkategoriachpsychogeograficznych.Frydryczaknazywaten
obszaremocjonalnychoddziaływań"okolicą”iwiążeztakimipojęciami,jak:ziemia,
ojcowizna,rodzimość-obszar,gdzieczłowiekniejestwyłączniefigurąwkrajobrazie,
aleaktywnym,operatywnympodmiotem,nieustanniegokształtującymwrytmie
zamieszkiwaniaicodziennejpracy.Zgodnieztym,cozostałopowiedzianewcześniej,
uprawnionebyłobypostrzeganie"okolicy”wbardziejmobilnychrelacjach:bywania,
73Ibidem,s.51.
74Ibidem,s.192.
75wuAukORT:“Landscape”asaKindofPlace-RelationŹ,s.32.
Rozdział1.Widzialnościkrajobrazu
33
