Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Tłohistoryczne–transferrozwiązańdo1973roku
18
Obiektamiprzemysłowymiwznoszonyminapotrzebyprocesówme-
talurgicznychbyły:piece,paleniska,kuźnieorazwieżedoprodukcjikul
ipocisków(shottowers),którestałysię,wrazzkominamizakładówme-
talurgicznychcharakterystycznymelementemkrajobrazu.
Zespołyzabudowyprzemysłowejrozwijałysięoobiektyisystemydo-
dawanezpowoduusprawnieńtechnologiiizwiększaniaskaliprodukcji,
czyliobudynkimiechównapędzanychmechanicznie,służącychwtłacza-
niupowietrzadopiecóworazooddzielniewznoszoneodlewnie.
Rewolucjawtechnologiinastąpiłaokoło1709roku,kiedyAbraham
DarbyIopracowałtechnologięwytopusurówkiprzypomocykoksu.
Otrzymanewtymprocesieżeliwo(ang.castiron)możnabyłozastosować
naszerokąskalęwbudownictwiedowykonaniakonstrukcyjnychele-
mentówściskanych;zuwaginaswojąkruchośćnienadawałosięjednak
dowykonywaniaelementówrozciąganych.
KolejnykrokwykonałAbrahamDarbyII,któryudoskonaliłtechno-
logięotrzymywaniakutegożelaza(wroughtiron),mającegolepsząwy-
trzymałośćnarozciąganie.Tymsamymprzemysłdostarczyłnowego
materiałukonstrukcyjnego,któregoprominentneużycienastąpiłowla-
tach1777-1779,poprzezrealizacjeprzezAbrahamaDarbyIIImostuna
rzeceSevernwCoalbrookdale.
Sektoremprzemysłu,któregorozwójzaowocowałpowstaniembu-
dynkówfabrykbyłowłókiennictwo,któregorozwójwXVIIwiekuprzy-
spieszył,sprawiając,żerzemiosłowłókiennicze,rozproszoneczęsto
wprzydomowychwarsztatach-manufakturach,zostałostopniowo25za-
stąpioneprodukcjąskupianąwcorazwiększychobiektach.Procesten
byłwynikiemkolejnychudoskonaleńmechanizacjitechnologiiprocesów
wytwórczych.
Jednązpierwszychoznakpowstaniawspółczesnejfabrykibyłareali-
zacjawlatach1717-1719przezThomasaiJohnaLombezakładuwłó-
kienniczegowDerby,napędzanegokołemwodnymośrednicy80me-
trów26.Zakładwybudowanybyłjakopięciokondygnacyjny,odługości
około33m.Ścianyzewnętrznebyłymurowane,wewnętrznakonstrukcja
nośnabyładrewniana,szkieletowa.
Wynalazkiemskutkującymmasowąbudowąfabrykwłókienniczych
byłaprzędzarkadopracyciągłejonapędziewodnym(waterframe),opa-
tentowanaprzezRichardaArkwrightaw1769roku.
Wprawdziebyłajednymwseriiudoskonaleńtechnologiiprzędzenia
itkania27,towodróżnieniuodinnych-całkowiciezreorganizowałaspo-
sóbprodukcjisukna.Otóżprzędzarkaowamogłapracowaćciągle,bez
stałegodozoruwykwalifikowanychrzemieślników28.Masowaprodukcja
mogłarozkwitnąć,akolejneulepszenia,jakkrosnomechaniczneCartwri-
ghtaz1785roku,pomogłyprzyspieszyćjejskalęwzrostu.
Ryc.1.Pierwszyobiektprzemysłowyrealizującymasowąpro-
dukcjęonapędziemechanicznym.TkalniebraciLombezreali-
zowanewDerby,1719r.ProjektGeorgeaSorocolda.Źródło:
opracowaniewłasne
25262728
25WgLucianoGuerci,Historia-wiekoświecenia(red.
SerafiniL.),UtetCultura,2007,rozproszonysystemna-
kładczyprzetrwałdook.1850r.zpowoduryzykainwe-
stycjiwnowatorskietechnologieobejmującemaszyny
inowy,kosztownytypbudynku.
26WgPragnellH.,IndustrialBritain,AnArchitectural
History,Ellipsis,London2000.
27ObokczółenkaJohnaKaya(1733r.),przędzarkime-
chanicznejJamesaHargreavesa(1765r.)czyprzędzar-
kimulejowejSamuelaCromptona(1779r.).
28WpierwszejfabrycewCrawomfordprodukcjaod-
bywałasiędzieńinoc.Pracowałookoło200pracowni-
ków,główniedzieci,tamże.
