Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
25
rzymyimsięzodpowiedniegodystansu.Francuskihistorykużywategoterminu
wkontekścieuprawianejprzezniegodyscypliny,alepodobnymechanizmzdaje
sięodnosićtakżedohistoriiidei.Ewolucjapozostawałabowiemprzezkilka
stuleciczymś,coistniałoniejakowpotencjiimusiałowkońcuwyłonićsię
zdociekańfilozofówiprzyrodników.
Dziewiętnastowiecznanaukawydobyłanajawto,co–zgodniezkoncepcją
Kuhna68–musiałyukrywaćwymyślneteorie,byprzetrwać.Zmianaparadygmatu
zestatycznegonadynamicznybyłajednaknieunikniona,ówczesnychbadań
naukowcówniedałosiębowiemprzystosowaćdowciążobowiązującegopara-
dygmatuhistoriinaturalnej.Człowiekzostałwłączonywobrębświatanatury,
przestałsytuowaćsiępozanim.
CyprianNorwidobserwowałnajnowszeosiągnięcianaukowezbliska,zjed-
negoznajważniejszychcentrówkulturyeuropejskiej–Paryża(Londynzresztą
równieżodwiedził).Doniosłośćustaleńbiologów,antropologówisocjologów
niemogłapozostaćbezjegoreakcji.Uderzyłyonebowiemwsamocentrum
jegokreacjonistycznegoświatopoglądu.Odnosiłysięonewrównejmierzedo
człowieka(otwarcie),codoBoga(otwarciebądźprzezimplikację)–dwóch
najważniejszychprzedmiotówrefleksjiautoraPierścieniaWielkiejDamy.Czło-
wiekniezostałstrąconyzpiedastału,nieprzestałzamykaćHwielkiegołańcucha
bytów”ziemskich.Stałosięcośważniejszego:sampiedestałprzestałistnieć.
Poetatęprzemianędostrzegł,widziałnarodzinypozytywistycznegoscjentyzmu,
antropologicznegoewolucjonizmuoraznowychnurtówwsztuce,m.in.parna-
sizmuisymbolizmu.Gdybyjegotwórczośćtychprzemiannieodzwierciedlała,
mielibyśmydoczynieniazwiększymparadoksemniżwsytuacji,wktórejkre-
acjonizm–copostaramysiępokazać–umożliwiapowstaniewpełninowo-
czesnegodziełastanowiącegozapowiedźmodernizmuwliteraturzepolskiej.
PrzyjrzymysiędziełomNorwidabędącymreakcjąnateorięKarolaDarwina.
NależądonichprzedewszystkimpoematyRzeczowolnościsłowaiAssunta,
szkicFabulizmDarwina,atakżeNotatkizmitologii.Uwaginatematewolucjo-
nizmupojawiająsięrównieżwlicznychepistołach,Notatkachetno-filologicznych,
wierszach(np.Naturalizm,Waga)idramacieAktor.Takżeutworypozornie
zewolucjonizmemniezwiązane(np.Milczenie,TajemnicalordaSingelworth)
pragnąłbymukazaćtuwnowym,quasi-ewolucjonistycznymświetle.
ZanimprzejdziemydoteoriiDarwina,pragnęprzyjrzećsięmyśliGeorga
WilhelmaHegla,zktórąNorwidaczęstołączono.DziełotwórcyFenomenologii
duchabędziedlanasinteresującepodkątemjegoewolucjonistycznejwymowy.
Należybowiemodpowiedziećnapytanie,czyobrazewolucjonizmuobecny
68Zob.T
.Kuhn,Strukturarewolucjinaukowych,przeł.H.Ostromęcka,J.Nowotniak,Warszawa
2001.
