Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
14
Upływczasuiontologia
tościlogicznej9.Obrazrzeczywistości,wktórymprzyszłośćjestdomenąotwartych
możliwości,zktórychwmiaręupływuczasuniektóretylkoaktualizująsię,wydaje
siępotwierdzaćmechanikakwantowa,któramówinam,żeprzeszłestanyukładów
fizycznychniedeterminują(jednoznacznie)wynikówprzyszłychpomiarówprzepro-
wadzanychnatymukładzie,aokreślająjedynieichprawdopodobieństwa.Cowięcej,
niektórzyzaangażowaniwdebatębędącąprzedmiotemanalizywtymrozdzialeuwa-
żająindeterminizmiistnienieotwartejprzyszłościzawaruneksinequanonistnienia
realnegoupływuczasu.ItaknaprzykładWhitrowpisze:
Ścisłaprzyczynowośćoznaczałaby,żekonsekwencjepreegzystująwprzesłankach.Leczjeśli
przyszłahistoriawszechświatapreegzystujelogiczniewteraźniejszości,todlaczegoniejestjuż
teraźniejsza?Jeżelidlaścisłegodeterministyprzyszłośćjestjedynienukrytąteraźniejszością”,
toskądsiębierzeiluzjaczasowegonastępstwa?Faktupływuczasu[transition]instawaniasię”
zmuszanasdouznaniaistnieniajakiegośelementuindeterminizmuinieredukowalnejprzypad-
kowościwświecie.Przyszłośćjestukrytaprzednami-niewteraźniejszości,leczwprzyszło-
ści.Czasjestpośrednikiempomiędzymożliwymirzeczywistym10.
Takazależnośćpomiędzyupływemczasuaaktualizacjąpewnychpotencjalnych
możliwościsugeruje,abyzdefiniowaćupływczasujakoaktprzejściazesferymoż-
liwościwsferętego,corzeczywiste,wktórymniektóretylkozpotencjalnychmożli-
wościrealizująsię.Zwolennikiemtegotypuideibyłnp.Reichenbach(1953).Zanim
jeszczeprzejdędoanalizyjegokoncepcji,wartozwrócićuwagęnafakt,żetego
typustrategiajestodwróceniemsposobumyśleniaArystotelesa;uArystotelesapew-
nepotencjalnemożliwościaktualizowałysiędlatego,żepłynieczas11,zaśwedług
omawianejstrategiiupływczasusprowadzasiędorealizowaniasiępotencjalnych
możliwości.WracającterazdoReichenbacha,stwierdzaon,conastępuje:
Tutaj[wmechanicekwantowej]pojawiasięistotnaróżnica:istniejąprzyszłefakty,którenie
mogąbyćwżadensposóbprzewidziane,podczasgdyniemażadnychprzeszłychfaktów,któ-
rychznajomośćbyłabynieosiągalna.Wzasadzie,onezawszemogąbyćzapisane(...).
Rozróżnieniepomiędzyniezdeterminowaniemprzyszłościizdeterminowaniemprzeszło-
ściznalazłoswójwyrazwprawachfizyki(...).Ideanstawaniasię”zyskujeznaczeniewfizyce:
teraźniejszość,któraoddzielaprzyszłośćodprzeszłości,jestmomentem,wktórymto,conie-
zdeterminowane,stajesięjednoznacznieokreślone[determined]instawaniesię”matosamo
znaczenieconstawaniesięjednoznacznieokreślonym[becomingdetermined]”.
(...)Terminndeterminacja”denotujerelacjępomiędzydwomastanamiAiB;stanAde-
terminujelubniedeterminujestanuB.Powiedzieć,żestanB,rozpatrywanysamwsobie,
jestzdeterminowany,byłobypozbawionesensu.Jeżelimówimy,żeprzeszłośćjestustalona
[determined]lubżeprzyszłośćjestniezdeterminowana,todlatego,żedomyślnieodnosimy
9Arystoteles,Hermeneutyka,18b-19b.Logikętemporalnązezmiennąwczasiewartościąlogiczną
zdańrozwijałA.Prior(1967)orazjegonastępcy.
10Whitrow(1961,s.295-296).ZwolennikiemtegotypupoglądówbylirównieżEddington(1953,
s.51)orazReichenbachiBondi,októrychpiszęwdalszejczęścitegorozdziału.
11nPrzyjmijmyzatem,żeto,czego[rzecz]mapotencjalność,realizujesięterazwakcie.Wtedy
będziemożnazgodniezprawdąpowiedziećoniejwczasieobecnym,żenieistniejezeszłegoroku.Lecz
tojestniemożliwe,boniemażadnejpotencjalnościwstosunkudoprzeszłości,lecztylkowstosunkudo
teraźniejszościlubprzyszłości”(Arystoteles,Oniebie,283b).
