Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Naczympolegaupływczasu?
15
siędoteraźniejszejsytuacji;tozewzględunanteraz”przeszłośćjestjednoznacznieokreślona
[determined]aprzyszłośćnie12.
Czytegotypurozumieniestawaniasięmożeoddawaćistotęupływuczasu?Nie-
stety,niewydajesię,abytrafiałoonowistotęrzeczy.Przedewszystkimtakierozu-
mowaniewydajesiębyćuwikłanewbłądpetitioprincipi;dopóki,takjakArystote-
les,twierdzimy,żewmiaręupływuczasuistniejącenajpierwpewnepotencjalności
potemsięaktualizują,wszystkojestwporządku,gdyżgreckifilozofniemiałnacelu
zdefiniowaniaupływuczasu.Sytuacjazmieniasięjednakdrastycznie,jeżeliktośsta-
wiasobietakicel;jeżeliktośchcewykorzystaćfakt,iżpewneistniejącenajpierw
potencjalnościjakiegośobiektu(lubukładufizycznego)potemsięaktualizują,do
zdefiniowaniaupływuczasu,wpadawbłędnekołowrozumowaniu,dlategożeza-
kładawnimjużto,żepewientrwającywczasieiwyposażonywpewnepotencjalne
możliwościobiekt(lubukładfizyczny)wmiaręupływuczasuaktualizujeje.Tym
samymwrozumowaniuzakładasięto,comiałosiędopierowykazać.
Niejesttojedynyzarzut,jakimożnapostawićomawianejstrategii;problempo-
legarównieżnatym,żenawetwświecieściśledeterministycznym,wktórymniema
miejscanażadneotwartemożliwości-naprzykładwświecieSpinozy,gdziewszyst-
kopodlegaBoguiprawomlogicznym,lubświecieLeibniza,gdziewszystkowświe-
ciejestkonieczneinwprzódustanowione”-istniejeupływczasuwsensiewchodze-
niawistnienierzeczyizdarzeń.Niemożemynawetczystoteoretyczniewykluczyć,
żenaszświatjesttakimświatemkonieczności,amytylkołudzimysięlubdajemy
sięzwieśćnodkrywanym”przezsiebienprawom”.Jesttooczywiścietylkopewien
argumentlogiczny,ijakkolwiekautorniniejszejpracywierzywprawdziwość(przy-
najmniejprzybliżoną)indeterministycznejmechanikikwantowejiistnieniewolnej
woli,towydajesię,żepokazujeondobrzeto,żeistotyupływuczasunależyszukać
gdzieindziej,tymbardziej,żenawetwtakimindeterministycznymświeciepewne
przyszłezdarzenia,takiejaknaprzykładjutrzejszywschódsłońca,wydająsiębyć
jużzdeterminowane,aprzypisywanieimztegopowoduistnieniabyłobyzwykłym
nadużyciemjęzykowym.
Jeszczeinaczej-zakładającindeterministycznyświat-poglądyReichenbacha
krytykujeGrünbaum:
Wierzęwto,żespórdeterminizmvs.indeterminizmjestcałkowicieirrelewantnywstosunku
dozagadnienia,czystawaniesięjestistotnymatrybutemczasuświatafizycznegoniezależnie
odludzkiejświadomości.
(...)każdorazowenteraz”,wszystkojedno,czybędzietonteraz”narodzinPlatona,czyteż
Reichenbacha,zawszekonstytuujepewienpodziałwsensieReichenbachanajegowłasnązapi-
sywalnąprzeszłośćinieprzewidywalnąprzyszłość,wtensposóbspełniającreichenbachowską
definicjęnteraźniejszości”.Jednakżejesttozgubnedlajegodeklarowanegoceluznalezienia
wfizycepodstawydlanjedynego”przemijającegonteraz”iwtensposóbdlanstawaniasię”13.
12Reichenbach(1953,s.154-157)-cytatytepodajęzaGrünbaumem(1973,s.320-321).
13Grünbaum(1973,s.321-322).PrzedstawionątutajargumentacjęGrünbaumpowtarzazaBerg-
mannem(1929,s.26-27).PodobnepoglądyniezależnieodBergmanna-wedługGrünbauma-miał
rozwinąćSellars(1962).
