Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
CzywKrólestwiePolskim(1815-1915)istniałsamorządżydowski?
15
przesłaniemspołecznymorazżydowskiego(haskali)szukającegonowej,postępo-
wejdrogiwrozwojuspołecznymiintelektualnymeuropejskichŻydów
3
.
Abyodpowiedziećnapostawionewtytulepytanie,należyniewątpliwieuloko-
waćagendęnadzorującąiorganizującąfunkcjonowaniespołecznościżydowskiej
wKrólestwiePolskimwszerszymkontekścieproblemuautonomiitejspołeczno-
ściporozbiorachIRzeczpospolitej.Skorobowiemkahał,ziemstwaorazsejmy
(koronnyilitewski)byłyegzemplifikacjąszerszegosystemuniezależnościpraw-
nejŻydówwRzeczpospolitejobojgaNarodów,należyrozpatrzyćtakżeproblem,
wjakisposóbdozorybóżniczelokowałysięwprzestrzeniżydowskiejniezależno-
ściwzmieniającejsięsytuacjipolityczno-prawnej.
ArturEisenbachwskazujewswojejmonumentalnejpracypoświęconej
emancypacjiŻydównaziemiachpolskichwXIXstuleciu,żezakresżydowskiej
autonomiibyłstaleograniczany,począwszyodczasówwprowadzanianowego
ustawodawstwapaństwrozbiorowych,poprzezokresfunkcjonowaniaKsięstwa
WarszawskiegoiwszczególnościwKrólestwiePolskim
4
.Wtymostatnimniespój-
nainierównanpolitykażydowska”
,omawianatakżewpracachMarcinaWodziń-
skiegoiFrançoisGuesneta,byłazgodnazoświeceniowymprądemcentralizacji
państwaijegoadministracjiorazpróbąhomogenizacjispołeczeństwa
5
.
BadaniaMoszeRosmanaiGershonaHundertawskazująjednoznacznie,że
żydowskasamorządnośćwokresieprzedrozbiorowymmiałacharakterwielowa-
riantowyitrudnozbudowaćjedenmodelzarównojejkonstrukcji,jakidziała-
nia
6
.Badaczepodkreślają,żeautonomiażydowska,którawywoływałaprzedlaty
dyskusjeotym,czymożemymówićoistnieniuwRzeczpospolitejobojgaNa-
rodówpiątegostanu,powinnabyćrozumiananietylejakocałkowitaodrębność
administracjiżydowskiejodsystemuistrukturwładzynieżydowskiej,cojako
organizacjacharakteryzującasięzarządzaniemkorporacyjnym.oznaczatotyle,
żewepoceprzedrozbiorowejtworzoneiprowadzoneprzezŻydówinstytucje
3
ooświeceniowychplanachreformyŻydówpatrz:M.Wodziński,Reformaiwykluczenie.
Wizjereformyspołecznościżydowskiejuschyłkupolskiegooświecenia,nPamiętnikLiteracki”2010,
t.101,z.4,s.5-21.
4
A.Eisenbach,EmancypacjaŻydównaziemiachpolskich1785-1870natleeuropejskim,
Warszawa1988.
5
Dorobekbadawczydotyczącyzagadnieńpolityczno-prawnychispołecznychomawiają
MarcinWodzińskiiGlennDynner,por.G.DynneriM.Wodziński,TeKingdomofPoland
andherJews.Anintroduction,nPolin.StudiesinPolishJewry”2015,nr27:JewsintheKingdom
ofPoland,1815-1918,s.6-17.
6
M.Rosman,Żydzipańscy.Stosunkimagnacko-żydowskiewRzeczypospolitejXVIIIwieku,
Warszawa2005,s.59-60;G.Hundert,TeJewsinaPolishPrivateTown.TeCaseofOpatów
intheEighteenthCentury,Baltimore1992,s.108-115.
