Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
pogardydlanautikosochlos.Mimożewpowyższych
namorzu27.Wrezultacietakiegopodejściaistniało
uwagachzostałyprzypomnianespołeczno-polityczne
przekonanie,żechociażflotajakocałośćbyłapotęż-
podstawykrytykipospólstwaokrętowego(ubóstwo,
nymnarzędziemmilitarnym,tojednaktetówwniej
cechycharakteru),wdalszejczęścipostaramsięwska-
zatrudnionychnieuznawanozaprawdziwychżoł-
zaćnadodatkowyelementtejspołecznejzgruntudez-
nierzy.Odmawianoimtejzasadniczejkwalifikacji,
aprobaty.Chodziłomianowicieowzględymilitarne24.
którapowinnacharakteryzowaćprawdziwegoobywa-
Wdotychczasowychbadaniachnaukowychaspekt
tela-męstwa.
tenbyłnietylezupełniepomijany,ile,jaksięwydaje,
Jesttoswoistyparadoks28,pogłębionywdodatku
niedostateczniepodkreślany25.Otóżwartopodnieść
przezokoliczność,żewiększośćAteńczyków(wtym
okoliczność,żejednaznajważniejszychprzyczynlek-
wieluprzedstawicieliopiniotwórczejelity)byłabar-
ceważeniaipomijaniaśrodowiskaludziobsługują-
dzodumnazposiadanialicznejflotyorazzateńskiego
cychokrętywojennemusiałaniewątpliwieopieraćsię
panowanianamorzu(tzw.thalassokratia)izbogactw,
naprzeświadczeniu,iżludziepracującyjakowioślarze
któreflotazapewniałamiastu29.Dumatajednak
natrierachniebyliżołnierzami26.Owszem,źródła
wżadensposóbnieprzekładałasięnadowartościowa-
przyznają,iżmarynarze,mającprawaobywatelskie,
nieludzi,którzynżylizmorza”
,jaknazwieichnieco
stanowilizagrożeniejakodestrukcyjnasiłapoli-
tycznawpaństwie,boprzecieżniesłuchalinikogo,
bocharakteryzowałaichbezczelnośćizuchwałość.
27
WdialoguPlatona,Legg.,706b-707c.
Ważnyelementtejkrytykistanowiłojednakzałoże-
28
Mówiącoparadoksie,niezamierzamsugerować(byłby
towyraznieuzasadnionejpetitioprincipii),żeateńskastarożytna
nie,żewioślarzeniemogąbyćodważniwtakisam
elitaarystokratycznapowinnabyładocenićrolęuboższych,skoro
sposób,jakodważnisąobywatelewalczącywarmii
cisłużylinaokrętachiprzyczynialisiędowzrostupotęgicałejpolis
lądowej-wciężkimuzbrojeniulubkonno.Taksądził
ateńskiej.Istniejąprzekazyźródłowe,żenawetnajzagorzalsiary-
Platon,uktóregopojawiasięmyślomoralnejwyższo-
stokratycznikrytycynhołotyokrętowej”zdawalisobiesprawęzjej
ściwalkihoplickiej(lądowej)nadwojnąprowadzoną
wielkiejpolitycznejroli(Pseudo-Ksenofont,Resp.Ath.,1.2;Arysto-
fanes,Acharnejczycy,162-163[w:]idem,Komedie…).Mimotoelita
postrzegałaposiadanieokrętówczystopragmatycznie,pielęgnując
odmienneideały,zob.J.Ober,TeInstrumentalValueofOthersand
24
Istotąargumentacji,którątuproponuję,jestpołożenie
InstitutionalChange:anAthenianCaseStudy[w:]ValuingOthers
większegonaciskunaczynnikimilitarne,gdyżtłumacząonearysto-
inClassicalAntiquity,eds.R.M.Rosen,I.Sluiter,Leiden2010,
kratycznąpogardędlawioślarzywsposóbbardziejprecyzyjny.Nie
s.155-178.Wjęzykudzisiejszejsocjologiimożemyzatemmówić
oznaczato,iżstawiamobiekategoriewjakiejśostrejopozycji,skoro
oróżnicymiędzyideologiąelityarzeczywistością,zob.K.Raaflaub,
względymilitarnebyłyisąuwarunkowanespołecznymi,odzwier-
ArchaicandClassicalGreece[w:]WarandSocietyintheAncient
ciedlająjeizawszeznichwynikają,awojna(bytylkoprzypomnieć
andMedievalWorlds,eds.K.Raaflaub,N.Rosenstein,Cambridge,
oczywistytruizm)pozostajezjawiskiemspołecznym.Womawianym
Mass.-London1999,s.144-145;Ch.G.Starr,TeAristocratic
przypadkuzalekceważeniemokazywanymwioślarzomkryłasię
TemperofGreekCivilization,Oxford1992,s.26.KazusAtennie
oczywiściekrytycznaocenaichkondycjimaterialnej,wpraktycejed-
byłzresztąwyjątkowy,boniewielejestwdziejachprzypadków,aby
naksprowadzałasiędoodmówieniaimposiadaniategoprzywileju
elitapaństwaimperialnego,któredysponujeflotąiprowadzipoli-
iobowiązku,któryuchodziłzaprzejawbyciaprawdziwymobywa-
tykęmorską,hołubiłaśrodowiskomarynarzyifraternizowałasię
telem-obronyojczyznyiwalkizanią.Mówiącwprost-dlakon-
znimwjakiśszczególnylubostentacyjnysposób.Różnicekulturo-
serwatywniemyślącychintelektualistówwioślarzebylifizycznymi
weistylżyciagrałytudecydującąrolę.Wystarczywspomniećtylko
wyrobnikaminaokręcie,niewojownikami,zob.H.vanWees,Poli-
jedengłośnyprzypadek:otopogardliweinieludzkiepotraktowanie
ticsandBattlefeld.IdeologyinGreekWarfare[w:]TeGreekWorld,
załogiprzezsadystycznegokapitanaWilliamaBlighadoprowadziły
ed.A.Powell,London-NewYork1995,s.159-162.
w1789r.dosłynnegobuntunaokręcieJKMTeBounty.
25
Myśltaniejest,rzeczjasna,zupełnienowa,bopojawia
29
Zob.Tukidydes,1.42.5-9;8.45.2.Przypomnijmy,że
sięchociażbywpracyB.Straussa,TeBattleofSalamis.TeNaval
dominacjatatrwałaodroku479do404p.n.e.-byłatoepoka
EncounterthatSavedGreece-andWesternCivilization,New
tzw.pierwszegoimperiummorskiegoAten,wramachZwiązkuDelij-
York2004,s.XVIII(nOarsmenwereunarmed”),badacznieroz-
skiego-organizacjipaństwgreckichzawiązanejdlawspólnejobro-
wijajednaktegowątku.Niecoinaczejnatopytanieodpowiada
nyprzedPersami,zob.A.Momigliano,Sea-PowerinGreekTou-
P.Cartledge,TemachismooftheAthenianEmpire-ortheReign
ght[w:]idem,Secondocontributoallastoriadeglistudiclassici,Roma
ofthephaulus?[w:]WhenMenWereMen.Masculinity,Powerand
1960,s.57-67;J.F
.Lazenby,AncientNavalWarfare,nInternational
IdentityinClassicalAntiquity,eds.L.Foxhall,J.Salmon,London-
HistoryReview”1987,9,s.440;R.Osborne,TeAthenianEmpire,
NewYork1998,s.56-57.
London2000,s.89-90.Wartododać,iżantycznepoglądynatemat
26
Por.K.A.Raaflaub,TeBreakthroughofDemokratia
morzabyłyniejednoznaczne.JużzHomerowejOdyseiprzebijaduma
inMid-Fifh-CenturyAthens[w:]OriginsofDemocracyinAncient
izachwytnadpięknemmorza,jednakzdrugiejstronymorzepozo-
Greece,eds.K.Raaflaub,J.Ober,R.W
.Wallace,Berkeley-Los
stajegroźnym,wręczniemożliwymdopokonaniażywiołem(Homer,
Angeles-London2007,s.138-140.
Iliada,15.624-628,tłum.I.Wieniawski,Kraków1984).
11
