Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
26
Język–historia–kultura
zuje,żejesttoprawdopodobniearchaizmfunkcjonalny5,stworzonydlacelów
stylizacyjnychprzezSienkiewicza.PoświadczonogobowiemwyłączniewSW
ipopartopowyższymprzykłademzPotopu,zodsyłaczemdobluźnierca.Wżad-
nymzpozostałychsłowników(SStp,SPXVI,SPXVII,L,SWil,SJPD,USJP)
niepoświadczonoformacjibluźniciel,tylkobluźniercaibluźnierz(np.wSPXVI
37razybluźnierca,80razybluźnierz).
Podobniejestzezłożeniamimieszkogryziskórołup,równieżodnotowany-
mijedyniewSW(mieszkogryz4ten,cowyłudzapieniądzeodludu’,skóro-
łup4zdzierca,wyzyskiwacz,łupieżca’),zilustrowanymiwyłączniepowyższym
cytatemzPotopu.Wpozostałychuwzględnionychsłownikachbrak(tj.wSStp,
SPXVI,L,SWil,SJPD,USJP).Sątozatemformacjepotencjalne,którychSien-
kiewiczmógłużyćjakowykładnikówstylizacji.
Dobrzeznanyiudokumentowanybyłnatomiastwyrazprzywłaszczyciel,
dziśocenianyjakoprzestarzały(zob.USJP),używanyjużwXVIwieku(zob.
SPXVI).NotujegoL,SWil,SW,SJPDbezkwalifikatora.
IronicznywydźwiękmaokreślenieszwedzkajasnośćużyteprzezZamoyskie-
gowjegosłynnejrozmowiezwysłannikamikrólaszwedzkiego,por.:
Sztokholmjegoszwedzkiejjasności,aZamośćmój!III33;-Ajaofiarujęjego
szwedzkiejjasnościNiderlandyIII35.
Podsumowując,Szwedziwnarracjiprzedstawianisąjakodoskonalewyszko-
leniżołnierze,weteranisprawniizaprawieniwbojach,bardzozdyscyplinowani.
Określeniastosowanedonichmająalbocharakterneutralny,zwłaszczanazwy
własne,alborzadziej-podniosły,albojeszczerzadziej-nacechowanynega-
tywnie.Wdialogunatomiast-obokokreśleńneutralnych-pojawiająsięróżne
nazwyozabarwieniupejoratywnym,rzadziejironicznym,nazwytypuprzezwi-
skowego.NajwięcejjestichwjęzykuZagłoby,reprezentującymjęzykpotoczny
polskiejszlachtyXVIIwieku,językbarwnyirubaszny.
Częśćomówionychokreśleńtoarchaizmy,któretakżepodkoniecXIXwieku
byłyjużprzestarzałe,wychodzącezużyciaalborzadkie.Wymienićnależynastę-
pującewyrazy:charakternik,łupieżnik,najezdnik,brodafian,pludry,pludrak,
rybojad,szołdra.Toonestanowiąarchaizmystylizacyjnewłaściweiświadczą
odoskonałymwyczuciujęzykowympisarza,oświetnejznajomościdawnejpol-
szczyzny.
5
PodziałarchaizmówstylizacyjnychnafunkcjonalneiwłaściweprzyjmujęzaS.Dubiszem,zob.
tegoż,ArchaizacjawXX-wiecznejpolskiejpowieścihistorycznejośredniowieczu,Warszawa1991,
s.25-30.
